Big Json Test File

gistfile1.txt

[
{
  "data_0": "<p>Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Si est nihil in eo, quod perficiendum est, praeter motum ingenii quendam, id est rationem, necesse est huic ultimum esse virtute agere; Duo Reges: constructio interrete. Velut ego nunc moveor. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Primum quid tu dicis breve? Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. A quibus propter discendi cupiditatem videmus ultimas terras esse peragratas. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. </p>

  <p>O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. </p>

  <p>Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. </p>
  
  <p>Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Coniunctio autem cum honestate vel voluptatis vel non dolendi id ipsum honestum, quod amplecti vult, id efficit turpe. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. </p>
  
  <p>Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Frater et T. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. </p>
  
  <p>Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? </p>
  
  <p>Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. </p>
  
  <p>Si enim ad populum me vocas, eum. Iam insipientes alios ita esse, ut nullo modo ad sapientiam possent pervenire, alios, qui possent, si id egissent, sapientiam consequi. Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? </p>
  
  <p>Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui e viperino morsu venae viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: Philocteta, st! brevis dolor. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. </p>
  
  <p>Inquit, dasne adolescenti veniam? At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet? </p>
  
  <p>Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quoniam igitur, ut medicina valitudinis, navigationis gubernatio, sic vivendi ars est prudente, necesse est eam quoque ab aliqua re esse constitutam et profectam. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. </p>
  
  <p>Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Tubulo putas dicere? Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Ut pulsi recurrant? </p>
  
  <p>Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Nemo est igitur, quin hanc affectionem animi probet atque laudet, qua non modo utilitas nulla quaeritur, sed contra utilitatem etiam conservatur fides. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. </p>
  
  <p>Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Una voluptas e multis obscuratur in illa vita voluptaria, sed tamen ea, quamvis parva sit, pars est eius vitae, quae posita est in voluptate. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Non laboro, inquit, de nomine. </p>
  
  <p>Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Sed quae tandem ista ratio est? Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. </p>
  
  <p>Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Quamquam ego non quaero, quid tibi a me probatum sit, sed huic Ciceroni nostro, quem discipulum cupio a te abducere. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; </p>
  
  <p>Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Igitur ne dolorem quidem. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. </p>
  
  <p>Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. </p>
  
  <p>Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Que Manilium, ab iisque M. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. </p>
  
  <p>Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; </p>
  
  <p>De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? </p>
  
  <p>Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? </p>
  
  <p>Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Cum enim fertur quasi torrens oratio, quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, nihil apprehendas, nusquam orationem rapidam coerceas. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? </p>
  
  <p>Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? </p>
  
  <p>Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. </p>
  
  <p>Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest; </p>
  
  <p>Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; </p>
  
  <p>Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Igitur ne dolorem quidem. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. </p>
  
  <p>Sin aliud quid voles, postea. Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Quis est tam dissimile homini. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; </p>
  
  <p>Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; </p>
  
  <p>Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? </p>
  
  <p>Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. </p>
  
  <p>Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Quae duo sunt, unum facit. Sed mehercule pergrata mihi oratio tua. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Sed cum, quod honestum sit, id solum bonum esse dicamus, consentaneum tamen est fungi officio, cum id officium nec in bonis ponamus nec in malis. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. </p>
  
  <p>Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Equidem in omnibus istis conclusionibus hoc putarem philosophia nobisque dignum, et maxime, cum summum bonum quaereremus, vitam nostram, consilia, voluntates, non verba corrigi. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. </p>
  
  <p>Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. </p>
  
  <p>Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. </p>
  
  <p>E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Quam ob rem utique idem faciunt, ut si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent. Non enim actionis aut officii ratio impellit ad ea, quae secundum naturam sunt, petenda, sed ab iis et appetitio et actio commovetur. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. </p>
  
  <p>Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. </p>
  
  <p>Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Dici enim nihil potest verius. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; At, si voluptas esset bonum, desideraret. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; </p>
  
  <p>Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. </p>
  
  <p>Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. </p>
  
  <p>Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? In schola desinis. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. </p>
  
  <p>Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. </p>
  
  <p>Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; An hoc usque quaque, aliter in vita? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. </p>
  
  <p>Hac videlicet ratione, quod ea, quae externa sunt, iis tuemur officiis, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nam cum in Graeco sermone haec ipsa quondam rerum nomina novarum * * non videbantur, quae nunc consuetudo diuturna trivit; Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Frater et T. </p>
  
  <p>Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. </p>
  
  <p>An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? At enim iam dicitis virtutem non posse constitui, si ea, quae extra virtutem sint, ad beate vivendum pertineant. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; </p>
  
  <p>Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. An nisi populari fama? Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. Praesertim cum in re publica princeps esse velles ad eamque tuendam cum summa tua dignitate maxime a nobis ornari atque instrui posses. Nos commodius agimus. </p>
  
  <p>Nos commodius agimus. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quos ille, di inmortales, cum omnes artus ardere viderentur, cruciatus perferebat! nec tamen miser esse, quia summum id malum non erat, tantum modo laboriosus videbatur; Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. </p>
  
  <p>Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. </p>
  
  <p>Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Est enim aliquid in his rebus probabile, et quidem ita, ut eius ratio reddi possit, ergo ut etiam probabiliter acti ratio reddi possit. </p>
  
  <p>Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? </p>
  
  <p>Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Ac tamen hic mallet non dolere. </p>
  
  <p>Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. </p>
  
  <p>Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. </p>
  
  <p>Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant. </p>
  
  <p>Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. </p>
  
  <p>Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; </p>
  
  <p>Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, et quidem corpore perceptarum. An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter principes civitatis, P. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Idemne, quod iucunde? Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? </p>
  
  <p>Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. </p>
  
  <p>Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. </p>
  
  <p>Inde igitur, inquit, ordiendum est. Optime, inquam. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Negat enim summo bono afferre incrementum diem. </p>
  
  <p>Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit. </p>
  
  <p>Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. </p>
  
  <p>Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. A mene tu? Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. </p>
  
  <p>Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? </p>
  
  <p>Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. At cum tuis cum disseras, multa sunt audienda etiam de obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro saepissime dicitur. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? </p>
  
  <p>Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Et non ex maxima parte de tota iudicabis? Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? </p>
  
  <p>Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Iam autem Callipho aut Diodorus quo modo poterunt tibi istud concedere, qui ad honestatem aliud adiungant, quod ex eodem genere non sit? Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. </p>
  
  <p>Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitatesmalo enim dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro-, num etiam eius collega P. Se omnia, quae secundum naturam sint, b o n a appellare, quae autem contra, m a l a. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; Iam argumenti ratione conclusi caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt, deinde ordinem sequuntur, tum, quid verum sit in singulis, extrema conclusio est. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. </p>
  
  <p>Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Et quod est munus, quod opus sapientiae? Eadem fortitudinis ratio reperietur. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; </p>
  
  <p>Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. </p>
  
  <p>Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. </p>
  
  <p>Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. </p>
  
  <p>Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. </p>
  
  <p>Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. An hoc usque quaque, aliter in vita? Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. </p>
  
  <p>Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Erat enim res aperta. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. </p>
  
  <p>Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; </p>
  
  <p>Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? </p>
  
  <p>An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. </p>
  
  <p>Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Omnis enim est natura diligens sui. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quid est enim aliud esse versutum? Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? </p>
  
  <p>Ita relinquitur sola haec disciplina digna studiosis ingenuarum artium, digna eruditis, digna claris viris, digna principibus, digna regibus. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Bene facis, inquit, quod me adiuvas, et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis, in ceteris subvenies, si me haerentem videbis. </p>
  
  <p>In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Qualem igitur hominem natura inchoavit? Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. </p>
  
  <p>Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; </p>
  
  <p>Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Sed ego in hoc resisto; Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Quid adiuvas? Cave putes quicquam esse verius. </p>
  
  <p>Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. </p>
  
  <p>Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Sint modo partes vitae beatae. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid ostendero, quod sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra omnia. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. </p>
  
  <p>Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Iam in altera philosophiae parte. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. </p>
  
  <p>Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Deinde qui fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Bene facis, inquit, quod me adiuvas, et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis, in ceteris subvenies, si me haerentem videbis. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? </p>
  
  <p>Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Que Manilium, ab iisque M. Ne tu, inquam, Cato, verbis illustribus et id, quod vis, declarantibus! itaque mihi videris Latine docere philosophiam et ei quasi civitatem dare. Non potes, nisi retexueris illa. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; </p>
  
  <p>Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Oratio me istius philosophi non offendit; Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? </p>
  
  <p>Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. </p>
  
  <p>Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Hoc mihi cum tuo fratre convenit. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. </p>
  
  <p>Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. </p>
  
  <p>Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. </p>
  
  <p>Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Quis istud, quaeso, nesciebat? Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Cyrenaici quidem non recusant; </p>
  
  <p>Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere? Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Pollicetur certe. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. </p>
  
  <p>Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Quid, de quo nulla dissensio est? Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. </p>
  
  <p>Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? </p>
  
  <p>His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? </p>
  
  <p>In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere; Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est negotii. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. </p>
  
  <p>Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Id Sextilius factum negabat. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Ut enim, inquit, gubernator aeque peccat, si palearum navem evertit et si auri, item aeque peccat, qui parentem et qui servum iniuria verberat. Hoc tu nunc in illo probas. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? </p>
  
  <p>Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. </p>
  
  <p>Facete M. Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Animadverti, ínquam, te isto modo paulo ante ponere, et scio ab Antiocho nostro dici sic solere; Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Non enim actionis aut officii ratio impellit ad ea, quae secundum naturam sunt, petenda, sed ab iis et appetitio et actio commovetur. </p>
  
  <p>Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Sapientia enim et animi magnitudinem complectitur et iustitiam, et ut omnia, quae homini accidant, infra se esse iudicet, quod idem ceteris artibus non contingit. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Facillimum id quidem est, inquam. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. </p>
  
  <p>Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit? Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Immo videri fortasse. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. </p>
  
  <p>Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. </p>
  
  <p>Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. At vero illa perfecta atque plena eorum, qui cum de hominis summo bono quaererent, nullam in eo neque animi neque corporis partem vacuam tutela reliquerunt. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. </p>
  
  <p>Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Tamen a proposito, inquam, aberramus. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. </p>
  
  <p>Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. </p>
  
  <p>Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. </p>
  
  <p>Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Quod quidem nobis non saepe contingit. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. </p>
  
  <p>Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? </p>
  
  <p>Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. </p>
  
  <p>Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sed quot homines, tot sententiae; Quod mihi quidem visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. </p>
  
  <p>Falli igitur possumus. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. </p>
  
  <p>Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? </p>
  
  <p>Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? </p>
  
  <p>Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, continetur. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Quoniamque non dubium est quin in iis, quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud reiciendum, quicquid ita fit aut dicitur, omne officio continetur. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? </p>
  
  <p>Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Iam enim adesse poterit. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; </p>
  
  <p>An quae de prudentia, de cognitione rerum, de coniunctione generis humani, quaeque ab eisdem de temperantia, de modestia, de magnitudine animi, de omni honestate dicuntur? Urgent tamen et nihil remittunt. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. </p>
  
  <p>Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quae cum dixisset, finem ille. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Nos vero, inquit ille; Hoc non est positum in nostra actione. Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. </p>
  
  <p>Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Summum autem bonum si ignoretur, vivendi rationem ignorari necesse est, ex quo tantus error consequitur, ut quem in portum se recipiant scire non possint. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Praesertim cum in re publica princeps esse velles ad eamque tuendam cum summa tua dignitate maxime a nobis ornari atque instrui posses. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. </p>
  
  <p>Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. </p>
  
  <p>Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo loquens: Desine, Roma, tuos hostes reliquaque praeclare: Nam tibi moenimenta mei peperere labores. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. </p>
  
  <p>Utilitatis causa amicitia est quaesita. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Bonum liberi: misera orbitas. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; </p>
  
  <p>Aliter autem vobis placet. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Causa autem fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem. </p>
  
  <p>Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Rationis enim perfectio est virtus; Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Et quidem, inquit, vehementer errat; Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; </p>
  
  <p>At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Videsne ut, quibus summa est in voluptate, perspicuum sit quid iis faciendum sit aut non faciendum? Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. </p>
  
  <p>Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Hi curatione adhibita levantur in dies, valet alter plus cotidie, alter videt. </p>
  
  <p>Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Nunc vides, quid faciat. Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Cui Tubuli nomen odio non est? At iam decimum annum in spelunca iacet. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; </p>
  
  <p>Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. </p>
  
  <p>Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Summus dolor plures dies manere non potest? Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. </p>
  
  <p>Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. </p>
  
  <p>Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Nihil enim arbitror esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris metu. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; </p>
  
  <p>Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Perspicuum est enim, nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si omnia haec ad utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri; Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. </p>
  
  <p>Quis istud possit, inquit, negare? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. </p>
  
  <p>Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Istic sum, inquit. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Summae mihi videtur inscitiae. </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Si enim ad populum me vocas, eum. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. </p>
  
  <p>Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Ego vero isti, inquam, permitto. At multis malis affectus. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. </p>
  
  <p>Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Videsne, ut haec concinant? Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Scisse enim te quis coarguere possit? Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. </p>
  
  <p>Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Et quis a Stoicis et quem ad modum diceretur, tamen ego quoque exponam, ut perspiciamus, si potuerimus, quidnam a Zenone novi sit allatum. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? </p>
  
  <p>Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Iam enim adesse poterit. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. </p>
  
  <p>Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Itaque, ne si iucundissimis quidem nos somniis usuros putemus, Endymionis somnum nobis velimus dari, idque si accidat, mortis instar putemus. Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; </p>
  
  <p>Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Res enim concurrent contrariae. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. </p>
  
  <p>Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. </p>
  
  <p>Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. </p>
  
  <p>Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Haec dicuntur fortasse ieiunius; </p>
  
  <p>Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. De hominibus dici non necesse est. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. </p>
  
  <p>Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. </p>
  
  <p>Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? An hoc usque quaque, aliter in vita? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. </p>
  
  <p>Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Tamen a proposito, inquam, aberramus. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. </p>
  
  <p>Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Inquit, dasne adolescenti veniam? Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Beatus sibi videtur esse moriens. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? </p>
  
  <p>Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum nec quo vita gubernari possit. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. </p>
  
  <p>Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Sed alii dolore moventur, alii cupiditate, iracundia etiam multi effetuntur et, cum in mala scientes inruunt, tum se optime sibi consulere arbitrantur. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. </p>
  
  <p>Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Progredientibus autem aetatibus sensim tardeve potius quasi nosmet ipsos cognoscimus. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; </p>
  
  <p>Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. </p>
  
  <p>Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Quorum altera prosunt, nocent altera. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. </p>
  
  <p>Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Quod iam a me expectare noli. Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. </p>
  
  <p>Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. </p>
  
  <p>Nemo igitur esse beatus potest. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. </p>
  
  <p>Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Explanetur igitur. Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. </p>
  
  <p>Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. </p>
  
  <p>Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Dat enim intervalla et relaxat. </p>
  
  <p>Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? </p>
  
  <p>Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Conferam avum tuum Drusum cum C. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. </p>
  
  <p>Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Efficiens dici potest. Erat enim Polemonis. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. </p>
  
  <p>Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. An hoc usque quaque, aliter in vita? Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur et in eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et moderatio. Hi curatione adhibita levantur in dies, valet alter plus cotidie, alter videt. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. </p>
  
  <p>Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Quid, si efficio ut fateare me non modo quid sit voluptas scire-est enim iucundus motus in sensu-, sed etiam quid eam tu velis esse? </p>
  
  <p>Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Si est nihil in eo, quod perficiendum est, praeter motum ingenii quendam, id est rationem, necesse est huic ultimum esse virtute agere; Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. </p>
  
  <p>-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. </p>
  
  <p>Cur haec eadem Democritus? Coniunctio autem cum honestate vel voluptatis vel non dolendi id ipsum honestum, quod amplecti vult, id efficit turpe. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. </p>
  
  <p>Quae est igitur causa istarum angustiarum? Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Itaque contra est, ac dicitis; Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Optime, inquam. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Quid censes in Latino fore? </p>
  
  <p>Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Nam quicquid quaeritur, id habet aut generis ipsius sine personis temporibusque aut his adiunctis facti aut iuris aut nominis controversiam. </p>
  
  <p>Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Conferam avum tuum Drusum cum C. Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; </p>
  
  <p>Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. </p>
  
  <p>Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; </p>
  
  <p>Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. </p>
  
  <p>Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Zeno autem, quod suam, quod propriam speciem habeat, cur appetendum sit, id solum bonum appellat, beatam autem vitam eam solam, quae cum virtute degatur. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. </p>
  
  <p>In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. An haec ab eo non dicuntur? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. </p>
  
  <p>Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Tollenda est atque extrahenda radicitus. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Cur, nisi quod turpis oratio est? Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. </p>
  
  <p>Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Nihil opus est exemplis hoc facere longius. </p>
  
  <p>Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Venit ad extremum; Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit. De quibus cupio scire quid sentias. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? </p>
  
  <p>Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. </p>
  
  <p>Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Ne tu, inquam, Cato, verbis illustribus et id, quod vis, declarantibus! itaque mihi videris Latine docere philosophiam et ei quasi civitatem dare. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Et saepe officium est sapientis desciscere a vita, cum sit beatissimus, si id oportune facere possit, quod est convenienter naturae. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. </p>
  
  <p>Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Cur id non ita fit? </p>
  
  <p>Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. </p>
  
  <p>Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Et non ex maxima parte de tota iudicabis? Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Suo genere perveniant ad extremum; In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; </p>
  
  <p>Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Sed nimis multa. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis? Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. </p>
  
  <p>Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. </p>
  
  <p>Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Quis hoc dicit? </p>
  
  <p>Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. </p>
  
  <p>Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. </p>
  
  <p>Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; </p>
  
  <p>At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? </p>
  
  <p>Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. </p>
  
  <p>Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. </p>
  
  <p>A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Nam, ut paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. </p>
  
  <p>O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Quis autem de ipso sapiente aliter existimat, quin, etiam cum decreverit esse moriendum, tamen discessu a suis atque ipsa relinquenda luce moveatur? Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? </p>
  
  <p>Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Respondeat totidem verbis. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. </p>
  
  <p>Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Recte, inquit, intellegis. </p>
  
  <p>Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Verum hoc idem saepe faciamus. Inest in eadem explicatione naturae insatiabilis quaedam e cognoscendis rebus voluptas,in qua una confectis rebus necessariis vacui negotiis honeste ac liberaliter possimus vivere. Equidem in omnibus istis conclusionibus hoc putarem philosophia nobisque dignum, et maxime, cum summum bonum quaereremus, vitam nostram, consilia, voluntates, non verba corrigi. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Alii rursum isdem a principiis omne officium referent aut ad voluptatem aut ad non dolendum aut ad prima illa secundum naturam optinenda. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. </p>
  
  <p>Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. De quibus etsi a Chrysippo maxime est elaboratum, tamen a Zenone minus multo quam ab antiquis; Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Inquit, dasne adolescenti veniam? Quae rursus dum sibi evelli ex ordine nolunt, horridiores evadunt, asperiores, duriores et oratione et moribus. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. Iam in altera philosophiae parte. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? </p>
  
  <p>An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? </p>
  
  <p>Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Inquit, dasne adolescenti veniam? Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Suis cuiusque sensibus sic, ut, contra si quis dicere velit, non audiatur -, tamen, ne quid praetermittamus, rationes quoque, cur hoc ita sit, afferendas puto. </p>
  
  <p>Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. Nihil est enim, de quo minus dubitari possit, quam et honesta expetenda per se et eodem modo turpia per se esse fugienda. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. </p>
  
  <p>Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Minime vero, inquit ille, consentit. </p>
  
  <p>Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Efficiens dici potest. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. </p>
  
  <p>Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. </p>
  
  <p>Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Tu quidem reddes; Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? </p>
  
  <p>Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. </p>
  
  <p>Causa autem fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. </p>
  
  <p>Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. </p>
  
  <p>Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. At enim hic etiam dolore. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? </p>
  
  <p>Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Qualem igitur hominem natura inchoavit? Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; At cum tuis cum disseras, multa sunt audienda etiam de obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro saepissime dicitur. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid ostendero, quod sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra omnia. </p>
  
  <p>Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Iam in altera philosophiae parte. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; Si enim ad populum me vocas, eum. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. </p>
  
  <p>Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Equidem etiam Epicurum, in physicis quidem, Democriteum puto. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? </p>
  
  <p>Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Equidem e Cn. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Homines optimi non intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti soletis. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. </p>
  
  <p>Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Et quis a Stoicis et quem ad modum diceretur, tamen ego quoque exponam, ut perspiciamus, si potuerimus, quidnam a Zenone novi sit allatum. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? </p>
  
  <p>Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Cyrenaici quidem non recusant; Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? A mene tu? Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Ille igitur vidit, non modo quot fuissent adhuc philosophorum de summo bono, sed quot omnino esse possent sententiae. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; </p>
  
  <p>Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Quid de Platone aut de Democrito loquar? </p>
  
  <p>Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Octavium, Marci filium, familiarem meum, confici vidi, nec vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane diu. </p>
  
  <p>Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Persecutus est Aristoteles animantium omnium ortus, victus, figuras, Theophrastus autem stirpium naturas omniumque fere rerum, quae e terra gignerentur, causas atque rationes; Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? </p>
  
  <p>Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Sed haec in pueris; Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. </p>
  
  <p>Ergo, inquit, tibi Q. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici. Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. </p>
  
  <p>Quo tandem modo? Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Hoc est non dividere, sed frangere. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. </p>
  
  <p>Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Frater et T. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Consequens enim est et post oritur, ut dixi. </p>
  
  <p>Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. </p>
  
  <p>Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, cum privatarum litium iudices sumus. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Quid nunc honeste dicit? Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Iam argumenti ratione conclusi caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt, deinde ordinem sequuntur, tum, quid verum sit in singulis, extrema conclusio est. Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Videsne quam sit magna dissensio? Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Illi enim inter se dissentiunt. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Prioris generis est docilitas, memoria; </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Quid sequatur, quid repugnet, vident. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. </p>
  
  <p>Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Hunc vos beatum; </p>
  
  <p>Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Cum efficere non possit ut cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui suam naturam sensumque perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem esse videatur. Commentarios quosdam, inquam, Aristotelios, quos hic sciebam esse, veni ut auferrem, quos legerem, dum essem otiosus; Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, quod is non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? </p>
  
  <p>Satis est ad hoc responsum. Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Aliter autem vobis placet. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; </p>
  
  <p>Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Quid, si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed iacturae rei familiaris erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae periculum? An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. </p>
  
  <p>Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Nulla erit controversia. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Tantus est igitur innatus in nobis cognitionis amor et scientiae, ut nemo dubitare possit quin ad eas res hominum natura nullo emolumento invitata rapiatur. </p>
  
  <p>An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea Ap. Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. </p>
  
  <p>Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Et quidem, Cato, hanc totam copiam iam Lucullo nostro notam esse oportebit; An eum locum libenter invisit, ubi Demosthenes et Aeschines inter se decertare soliti sunt? Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Et quidem, Cato, hanc totam copiam iam Lucullo nostro notam esse oportebit; Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. </p>
  
  <p>Memini vero, inquam; Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; </p>
  
  <p>At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. </p>
  
  <p>Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. </p>
  
  <p>Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. </p>
  
  <p>Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Nemo igitur esse beatus potest. Tenent mordicus. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Dici enim nihil potest verius. </p>
  
  <p>Nam cum in Graeco sermone haec ipsa quondam rerum nomina novarum * * non videbantur, quae nunc consuetudo diuturna trivit; Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. </p>
  
  <p>Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. </p>
  
  <p>Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet? Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? </p>
  
  <p>Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Itaque, ne si iucundissimis quidem nos somniis usuros putemus, Endymionis somnum nobis velimus dari, idque si accidat, mortis instar putemus. </p>
  
  <p>Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Sic est igitur locutus: Quantus ornatus in Peripateticorum disciplina sit satis est a me, ut brevissime potuit, paulo ante dictum. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. An haec ab eo non dicuntur? Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum nec quo vita gubernari possit. </p>
  
  <p>Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Sed ad illum redeo. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; </p>
  
  <p>Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Cum autem dispicere coepimus et sentire quid, simus et quid ab animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus, ad quae nati sumus. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Et quidem, Cato, hanc totam copiam iam Lucullo nostro notam esse oportebit; Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur; Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Cum enim summum bonum in voluptate ponat, negat infinito tempore aetatis voluptatem fieri maiorem quam finito atque modico. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. </p>
  
  <p>Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Ut pulsi recurrant? Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. </p>
  
  <p>Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. </p>
  
  <p>Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est. Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. </p>
  
  <p>Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. </p>
  
  <p>Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Commentarios quosdam, inquam, Aristotelios, quos hic sciebam esse, veni ut auferrem, quos legerem, dum essem otiosus; </p>
  
  <p>Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. </p>
  
  <p>Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Sed ad bona praeterita redeamus. </p>
  
  <p>Summae mihi videtur inscitiae. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Scisse enim te quis coarguere possit? Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Cur id non ita fit? Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. </p>
  
  <p>Tum mihi Piso: Quid ergo? Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Nulla erit controversia. Sed ego in hoc resisto; Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. </p>
  
  <p>Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Ut enim, inquit, gubernator aeque peccat, si palearum navem evertit et si auri, item aeque peccat, qui parentem et qui servum iniuria verberat. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? </p>
  
  <p>Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. </p>
  
  <p>E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. </p>
  
  <p>Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. </p>
  
  <p>Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Quod quidem nobis non saepe contingit. Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. </p>
  
  <p>Ex ea quae sint apta, ea bonesta, ea pulchra, ea laudabilia, illa autem superiora naturale nominantur, quae coniuncta cum honestis vitam beatam perficiunt et absolvunt. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. </p>
  
  <p>Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Sin aliud quid voles, postea. </p>
  
  <p>In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. </p>
  
  <p>Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. </p>
  
  <p>Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Equidem etiam Epicurum, in physicis quidem, Democriteum puto. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. </p>
  
  <p>Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Nemo igitur esse beatus potest. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; </p>
  
  <p>Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Sullae consulatum? Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Progredientibus autem aetatibus sensim tardeve potius quasi nosmet ipsos cognoscimus. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. </p>
  
  <p>Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. </p>
  
  <p>Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Sed quid sentiat, non videtis. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. </p>
  
  <p>Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. </p>
  
  <p>Sed quae tandem ista ratio est? Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Persecutus est Aristoteles animantium omnium ortus, victus, figuras, Theophrastus autem stirpium naturas omniumque fere rerum, quae e terra gignerentur, causas atque rationes; Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? </p>
  
  <p>Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. </p>
  
  <p>Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Esse tantam vim virtutis tantamque, ut ita dicam, auctoritatem honestatis, ut reliqua non illa quidem nulla, sed ita parva sint, ut nulla esse videantur. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Oratio me istius philosophi non offendit; Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. </p>
  
  <p>Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Sin autem voluptatem putat adiungendam eam, quae sit in motu-sic enim appellat hanc dulcem: in motu, illam nihil dolentis in stabilitate-, quid tendit? Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. </p>
  
  <p>Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Non laboro, inquit, de nomine. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. </p>
  
  <p>Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; </p>
  
  <p>Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Et quod est munus, quod opus sapientiae? </p>
  
  <p>Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere; Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. </p>
  
  <p>Beatus sibi videtur esse moriens. Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit. Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? </p>
  
  <p>Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Moriatur, inquit. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. </p>
  
  <p>Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Virtutis enim beataeque vitae, quae duo maxime expetenda sunt, serius lumen apparet, multo etiam serius, ut plane qualia sint intellegantur. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? </p>
  
  <p>Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho; </p>
  
  <p>Verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. </p>
  
  <p>Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Haec quo modo conveniant, non sane intellego. At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui e viperino morsu venae viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: Philocteta, st! brevis dolor. </p>
  
  <p>Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Sed quod proximum fuit non vidit. </p>
  
  <p>Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Quamquam ex omnibus philosophis Stoici plurima novaverunt, Zenoque, eorum princeps, non tam rerum inventor fuit quam verborum novorum. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Deprehensus omnem poenam contemnet. At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; </p>
  
  <p>Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Summus dolor plures dies manere non potest? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. </p>
  
  <p>Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Apud imperitos tum illa dicta sunt, aliquid etiam coronae datum; Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? </p>
  
  <p>Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quod totum contra est. Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, quod is non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. </p>
  
  <p>Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Quid autem sit, quod ita moveat itaque a natura in primo ortu appetatur, non constat deque eo est inter philosophos, cum summum bonum exquiritur, omnis dissensio. Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Sic est igitur locutus: Quantus ornatus in Peripateticorum disciplina sit satis est a me, ut brevissime potuit, paulo ante dictum. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Quid de Platone aut de Democrito loquar? </p>
  
  <p>Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Quam ob rem utique idem faciunt, ut si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. </p>
  
  <p>Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Cur id non ita fit? Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; </p>
  
  <p>Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Nobis enim ista quaesita, a nobis descripta, notata, praecepta sunt, omniumque rerum publicarum reetionis genera, status, mutationes, leges etiam et instituta ac mores civitatum perscripsimus. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. </p>
  
  <p>Ius autem, quod ita dici appellarique possit, id esse natura, alienumque esse a sapiente non modo iniuriam cui facere, verum etiam nocere. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. </p>
  
  <p>Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Ubi ut eam caperet aut quando? Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Homines optimi non intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. </p>
  
  <p>Quod equidem non reprehendo; Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quis est tam dissimile homini. Hoc est non dividere, sed frangere. Quoniamque non dubium est quin in iis, quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud reiciendum, quicquid ita fit aut dicitur, omne officio continetur. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. </p>
  
  <p>Non semper, inquam; Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Nihil ad rem! Ne sit sane; Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? </p>
  
  <p>Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. </p>
  
  <p>Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. </p>
  
  <p>Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Hic ambiguo ludimur. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; </p>
  
  <p>Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. An tu me de L. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Sed tamen intellego quid velit. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. </p>
  
  <p>Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Sit enim idem caecus, debilis. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. </p>
  
  <p>Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima. </p>
  
  <p>Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat. Ius autem, quod ita dici appellarique possit, id esse natura, alienumque esse a sapiente non modo iniuriam cui facere, verum etiam nocere. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. </p>
  
  <p>Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Nos cum te, M. </p>
  
  <p>Non perfecti autem homines et tamen ingeniis excellentibus praediti excitantur saepe gloria, quae habet speciem honestatis et similitudinem. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Bonum incolumis acies: misera caecitas. Non laboro, inquit, de nomine. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? </p>
  
  <p>Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Paria sunt igitur. </p>
  
  <p>Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Si enim ad populum me vocas, eum. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? </p>
  
  <p>Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Ut pulsi recurrant? Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. </p>
  
  <p>Eam stabilem appellas. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Eaedem res maneant alio modo. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quae est igitur causa istarum angustiarum? Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Quae rursus dum sibi evelli ex ordine nolunt, horridiores evadunt, asperiores, duriores et oratione et moribus. Sed ad rem redeamus; </p>
  
  <p>At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Nihil sane. </p>
  
  <p>Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? </p>
  
  <p>Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est negotii. </p>
  
  <p>Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Bonum integritas corporis: misera debilitas. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. </p>
  
  <p>Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. </p>
  
  <p>An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. </p>
  
  <p>Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quis Aristidem non mortuum diligit? Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. </p>
  
  <p>Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. </p>
  
  <p>Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et attento intuemur, tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint, laetitia, si bona. Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Bonum liberi: misera orbitas. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. </p>
  
  <p>Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Hoc non est positum in nostra actione. </p>
  
  <p>Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Nihil ad rem! Ne sit sane; Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet? Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? </p>
  
  <p>Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? </p>
  
  <p>Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? </p>
  
  <p>Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Ne discipulum abducam, times. Dici enim nihil potest verius. Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. </p>
  
  <p>His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis? Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. </p>
  
  <p>Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Sed nimis multa. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis? Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; </p>
  
  <p>Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. </p>
  
  <p>Quis hoc dicit? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? </p>
  
  <p>Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. </p>
  
  <p>Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. </p>
  
  <p>Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Illa autem, morbum, egestatem, dolorem, non appello m a l a, sed, si libet, r e i e c t a n e a. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? </p>
  
  <p>Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; </p>
  
  <p>Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, cum privatarum litium iudices sumus. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. </p>
  
  <p>Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Sin autem voluptatem putat adiungendam eam, quae sit in motu-sic enim appellat hanc dulcem: in motu, illam nihil dolentis in stabilitate-, quid tendit? Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere; </p>
  
  <p>Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. </p>
  
  <p>Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? In sapientem solum cadit, isque finis bonorum, ut ab ipsis Stoicis scriptum videmus, a Xenocrate atque ab Aristotele constitutus est. </p>
  
  <p>Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. </p>
  
  <p>Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; </p>
  
  <p>Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? </p>
  
  <p>Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius reperietis. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? </p>
  
  <p>Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Collatio igitur ista te nihil iuvat. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. </p>
  
  <p>Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Ut Phidias potest a primo instituere signum idque perficere, potest ab alio inchoatum accipere et absolvere, huic est sapientia similis; Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. </p>
  
  <p>Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Progredientibus autem aetatibus sensim tardeve potius quasi nosmet ipsos cognoscimus. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. </p>
  
  <p>Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Cum enim fertur quasi torrens oratio, quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, nihil apprehendas, nusquam orationem rapidam coerceas. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; </p>
  
  <p>Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Cur, nisi quod turpis oratio est? Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. </p>
  
  <p>Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. </p>
  
  <p>Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. </p>
  
  <p>Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? </p>
  
  <p>Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Refert tamen, quo modo. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. </p>
  
  <p>Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. </p>
  
  <p>Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. </p>
  
  <p>In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur et in eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et moderatio. Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; </p>
  
  <p>Ita prorsus, inquam; Hoc est non dividere, sed frangere. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. </p>
  
  <p>Et quod est munus, quod opus sapientiae? Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. </p>
  
  <p>Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Illa tamen simplicia, vestra versuta. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Idemne, quod iucunde? Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. </p>
  
  <p>Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. </p>
  
  <p>Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Comprehensum, quod cognitum non habet? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; </p>
  
  <p>Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; </p>
  
  <p>Itaque multi, cum in potestate essent hostium aut tyrannorum, multi in custodia, multi in exillo dolorem suum doctrinae studiis levaverunt. Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Et quis a Stoicis et quem ad modum diceretur, tamen ego quoque exponam, ut perspiciamus, si potuerimus, quidnam a Zenone novi sit allatum. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. </p>
  
  <p>Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Quid de Pythagora? Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui e viperino morsu venae viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: Philocteta, st! brevis dolor. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Iam in altera philosophiae parte. Quid de Pythagora? Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. </p>
  
  <p>Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Sed plane dicit quod intellegit. Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; </p>
  
  <p>Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. </p>
  
  <p>Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Princeps huius civitatis Phalereus Demetrius cum patria pulsus esset iniuria, ad Ptolomaeum se regem Alexandream contulit. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? </p>
  
  <p>Et nemo nimium beatus est; Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Quo modo autem philosophus loquitur? Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. </p>
  
  <p>Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Quid censes eos esse facturos, qui omnino virtutem a bonorum fine segregaverunt, Epicurum, Hieronymum, illos etiam, si qui Carneadeum finem tueri volunt? Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Tanta vis admonitionis inest in locis; Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. </p>
  
  <p>Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Primum quid tu dicis breve? Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Itaque ab his ordiamur. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. </p>
  
  <p>Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Verum hoc idem saepe faciamus. Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Id est enim, de quo quaerimus. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. </p>
  
  <p>Nam quid possumus facere melius? Falli igitur possumus. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Nam omnia, quae sumenda quaeque legenda aut optanda sunt, inesse debent in summa bonorum, ut is, qui eam adeptus sit, nihil praeterea desideret. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. </p>
  
  <p>Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quo igitur, inquit, modo? Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; </p>
  
  <p>Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; At certe gravius. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Hoc sic expositum dissimile est superiori. Tanta vis admonitionis inest in locis; Cuius oratio attende, quaeso, Brute, satisne videatur Antiochi complexa esse sententiam, quam tibi, qui fratrem eius Aristum frequenter audieris, maxime probatam existimo. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? </p>
  
  <p>Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Quippe: habes enim a rhetoribus; Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur. </p>
  
  <p>Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Itaque contra est, ac dicitis; Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Video equidem, inquam, sed tamen iam infici debet iis artibus, quas si, dum est tener, conbiberit, ad maiora veniet paratior. </p>
  
  <p>Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. At cum tuis cum disseras, multa sunt audienda etiam de obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro saepissime dicitur. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, continetur. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? </p>
  
  <p>Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. </p>
  
  <p>Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere? Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? </p>
  
  <p>Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Non est igitur summum malum dolor. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. </p>
  
  <p>Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. </p>
  
  <p>Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Dat enim id nobis solitudo, quod si qui deus diceret, numquam putarem me in Academia tamquam philosophum disputaturum. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. </p>
  
  <p>Sin autem voluptatem putat adiungendam eam, quae sit in motu-sic enim appellat hanc dulcem: in motu, illam nihil dolentis in stabilitate-, quid tendit? Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quod quidem iam fit etiam in Academia. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. </p>
  
  <p>Sin autem reliqua appetenda sunt, cur, quod est ultimum rerum appetendarum, id non aut ex omnium earum aut ex plurimarum et maximarum appetitione concluditur? Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Ita prorsus, inquam; Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. </p>
  
  <p>Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; Sed nunc, quod agimus; Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Dat enim intervalla et relaxat. Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim. Animadverti, ínquam, te isto modo paulo ante ponere, et scio ab Antiocho nostro dici sic solere; Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Quare ad ea primum, si videtur; Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; </p>
  
  <p>Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. </p>
  
  <p>Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. </p>
  
  <p>Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; </p>
  
  <p>An eum locum libenter invisit, ubi Demosthenes et Aeschines inter se decertare soliti sunt? Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. </p>
  
  <p>Quoniam, inquiunt, omne peccatum inbecillitatis et inconstantiae est, haec autem vitia in omnibus stultis aeque magna sunt, necesse est paria esse peccata. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Sed quod proximum fuit non vidit. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. Is hoc melior, quam Pyrrho, quod aliquod genus appetendi dedit, deterior quam ceteri, quod penitus a natura recessit. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? </p>
  
  <p>Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Animum autem reliquis rebus ita perfecit, ut corpus; </p>
  
  <p>Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Itaque ad tempus ad Pisonem omnes. </p>
  
  <p>Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. </p>
  
  <p>Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Fortemne possumus dicere eundem illum Torquatum? Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Et quis a Stoicis et quem ad modum diceretur, tamen ego quoque exponam, ut perspiciamus, si potuerimus, quidnam a Zenone novi sit allatum. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. </p>
  
  <p>Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. </p>
  
  <p>Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Quoniamque non dubium est quin in iis, quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud reiciendum, quicquid ita fit aut dicitur, omne officio continetur. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Omnia peccata paria dicitis. </p>
  
  <p>Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Primum divisit ineleganter; Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Quid adiuvas? Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. </p>
  
  <p>Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Equidem, sed audistine modo de Carneade? Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. </p>
  
  <p>Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. </p>
  
  <p>Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. </p>
  
  <p>Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Sin autem voluptatem putat adiungendam eam, quae sit in motu-sic enim appellat hanc dulcem: in motu, illam nihil dolentis in stabilitate-, quid tendit? Is es profecto tu. Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. </p>
  
  <p>Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; </p>
  
  <p>Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Odium autem et invidiam facile vitabis. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? </p>
  
  <p>Scisse enim te quis coarguere possit? Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. </p>
  
  <p>Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. Sed ille, ut dixi, vitiose. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. </p>
  
  <p>Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? </p>
  
  <p>Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Et quis a Stoicis et quem ad modum diceretur, tamen ego quoque exponam, ut perspiciamus, si potuerimus, quidnam a Zenone novi sit allatum. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? </p>
  
  <p>Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. A quibus propter discendi cupiditatem videmus ultimas terras esse peragratas. Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Cur iustitia laudatur? Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Est enim aliquid in his rebus probabile, et quidem ita, ut eius ratio reddi possit, ergo ut etiam probabiliter acti ratio reddi possit. </p>
  
  <p>Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. </p>
  
  <p>Neutrum vero, inquit ille. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Item de contrariis, a quibus ad genera formasque generum venerunt. Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. </p>
  
  <p>Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Nam hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. </p>
  
  <p>Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota Democriti, atomi, inane, imagines, quae eidola nominant, quorum incursione non solum videamus, sed etiam cogitemus; Satisne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat? Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; </p>
  
  <p>Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. </p>
  
  <p>Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Scripsit enim et multis saepe verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem nihil ad nos pertinere. </p>
  
  <p>Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Animum autem reliquis rebus ita perfecit, ut corpus; Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Sit enim idem caecus, debilis. </p>
  
  <p>Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius reperietis. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; </p>
  
  <p>Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. </p>
  
  <p>Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Istic sum, inquit. Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? </p>
  
  <p>Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. </p>
  
  <p>Laboro autem non sine causa; Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Itaque his sapiens semper vacabit. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. </p>
  
  <p>De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Et tamen quid attinet luxuriosis ullam exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum luxuriose viverent, a summo philosopho non reprehenderentur eo nomine dumtaxat, cetera caverent? Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? </p>
  
  <p>Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Dat enim intervalla et relaxat. </p>
  
  <p>Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Pugnant Stoici cum Peripateticis. </p>
  
  <p>Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Dicimus aliquem hilare vivere; Sed ad bona praeterita redeamus. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. </p>
  
  <p>Quod equidem non reprehendo; An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Ubi ut eam caperet aut quando? Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Scisse enim te quis coarguere possit? Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; </p>
  
  <p>Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Sed quod proximum fuit non vidit. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? </p>
  
  <p>Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. </p>
  
  <p>Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Sed ego in hoc resisto; Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. </p>
  
  <p>Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Summum autem bonum si ignoretur, vivendi rationem ignorari necesse est, ex quo tantus error consequitur, ut quem in portum se recipiant scire non possint. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Quamquam ego non quaero, quid tibi a me probatum sit, sed huic Ciceroni nostro, quem discipulum cupio a te abducere. Sed hoc sane concedamus. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; </p>
  
  <p>Nunc vides, quid faciat. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. </p>
  
  <p>Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Age, inquies, ista parva sunt. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. </p>
  
  <p>Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Consequens enim est et post oritur, ut dixi. </p>
  
  <p>Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Praeteritis, inquit, gaudeo. At hoc in eo M. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Satis est ad hoc responsum. </p>
  
  <p>Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. </p>
  
  <p>Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Quis est enim aut quotus quisque, cui, mora cum adpropinquet, non refugiat timido sanguen átque exalbescát metu? Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. </p>
  
  <p>Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Itaque multi, cum in potestate essent hostium aut tyrannorum, multi in custodia, multi in exillo dolorem suum doctrinae studiis levaverunt. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Quo modo autem philosophus loquitur? </p>
  
  <p>Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Sint ista Graecorum; Hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. De quibus etsi a Chrysippo maxime est elaboratum, tamen a Zenone minus multo quam ab antiquis; </p>
  
  <p>Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Erit enim mecum, si tecum erit. Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Et saepe officium est sapientis desciscere a vita, cum sit beatissimus, si id oportune facere possit, quod est convenienter naturae. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Equidem etiam Epicurum, in physicis quidem, Democriteum puto. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. </p>
  
  <p>Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. </p>
  
  <p>Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. Illa enim, quae sunt a nobis bona corporis numerata, complent ea quidem beatissimam vitam, sed ita, ut sine illis possit beata vita existere. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Quid de Platone aut de Democrito loquar? </p>
  
  <p>Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Nihil enim desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam in iis rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. </p>
  
  <p>Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; Quod cum dixissent, ille contra. </p>
  
  <p>Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. </p>
  
  <p>Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. </p>
  
  <p>An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Rationis enim perfectio est virtus; Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. </p>
  
  <p>Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est negotii. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Qui est in parvis malis. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. </p>
  
  <p>Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. </p>
  
  <p>Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Nam me ipsum huc modo venientem convertebat ad sese Coloneus ille locus, cuius incola Sophocles ob oculos versabatur, quem scis quam admirer quemque eo delecter. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. </p>
  
  <p>Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. </p>
  
  <p>Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. </p>
  
  <p>Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Hi curatione adhibita levantur in dies, valet alter plus cotidie, alter videt. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Dat enim id nobis solitudo, quod si qui deus diceret, numquam putarem me in Academia tamquam philosophum disputaturum. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. </p>
  
  <p>Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. </p>
  
  <p>Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. </p>
  
  <p>Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? </p>
  
  <p>Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. </p>
  
  <p>Non enim actionis aut officii ratio impellit ad ea, quae secundum naturam sunt, petenda, sed ab iis et appetitio et actio commovetur. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. </p>
  
  <p>Cur id non ita fit? De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Laboro autem non sine causa; Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. </p>
  
  <p>Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Quid censes in Latino fore? Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. </p>
  
  <p>Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur; </p>
  
  <p>Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Eaedem res maneant alio modo. Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; </p>
  
  <p>Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? </p>
  
  <p>Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos quam dicatis voluptatem. Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. Bonum valitudo: miser morbus. </p>
  
  <p>Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Cur id non ita fit? Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Esse tantam vim virtutis tantamque, ut ita dicam, auctoritatem honestatis, ut reliqua non illa quidem nulla, sed ita parva sint, ut nulla esse videantur. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. </p>
  
  <p>Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Aut pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris ad corpus ea, quae dixi, referri, aut deserueris totam Epicuri voluptatem, si negaveris. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. </p>
  
  <p>Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? </p>
  
  <p>Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Hoc igitur quaerentes omnes, et ii, qui quodcumque in mentem veniat aut quodcumque occurrat se sequi dicent, et vos ad naturam revertemini. </p>
  
  <p>Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? </p>
  
  <p>Respondeat totidem verbis. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. </p>
  
  <p>Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Et quidem, Cato, hanc totam copiam iam Lucullo nostro notam esse oportebit; Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Praeclare, inquit, facis, cum et eorum memoriam tenes, quorum uterque tibi testamento liberos suos commendavit, et puerum diligis. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? </p>
  
  <p>Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Ea possunt paria non esse. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Illa tamen simplicia, vestra versuta. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. </p>
  
  <p>Qualem igitur hominem natura inchoavit? Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Causa autem fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. </p>
  
  <p>Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. </p>
  
  <p>Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? </p>
  
  <p>Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. </p>
  
  <p>Videsne quam sit magna dissensio? Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Nam, ut paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; </p>
  
  <p>Age, inquies, ista parva sunt. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? </p>
  
  <p>Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. </p>
  
  <p>Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? </p>
  
  <p>Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. </p>
  
  <p>Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sed mehercule pergrata mihi oratio tua. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Cur, nisi quod turpis oratio est? </p>
  
  <p>Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? At iam decimum annum in spelunca iacet. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. </p>
  
  <p>Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. </p>
  
  <p>An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Respondeat totidem verbis. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum. </p>
  
  <p>Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Ea possunt paria non esse. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? </p>
  
  <p>Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Sed nimis multa. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; </p>
  
  <p>Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Sed hoc sane concedamus. Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. </p>
  
  <p>Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; An quae de prudentia, de cognitione rerum, de coniunctione generis humani, quaeque ab eisdem de temperantia, de modestia, de magnitudine animi, de omni honestate dicuntur? In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? </p>
  
  <p>Laboribus hic praeteritis gaudet, tu iubes voluptatibus, et hic se ad ea revocat, e quibus nihil umquam rettulerit ad corpus, tu totus haeres in corpore. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? </p>
  
  <p>At iste non dolendi status non vocatur voluptas. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? </p>
  
  <p>Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, continetur. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Sin aliud quid voles, postea. At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Et ille ridens: Age, age, inquit,-satis enim scite me nostri sermonis principium esse voluisti-exponamus adolescenti,. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? </p>
  
  <p>Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Consequens enim est et post oritur, ut dixi. Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. </p>
  
  <p>Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Ratio quidem vestra sic cogit. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Quis enim redargueret? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. </p>
  
  <p>Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. </p>
  
  <p>Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? A quibus propter discendi cupiditatem videmus ultimas terras esse peragratas. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. </p>
  
  <p>Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. </p>
  
  <p>Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? A mene tu? Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Si enim ad populum me vocas, eum. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare; </p>
  
  <p>De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. </p>
  
  <p>Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Sed quot homines, tot sententiae; </p>
  
  <p>Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. </p>
  
  <p>Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Nos commodius agimus. </p>
  
  <p>Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. </p>
  
  <p>Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Et saepe officium est sapientis desciscere a vita, cum sit beatissimus, si id oportune facere possit, quod est convenienter naturae. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. </p>
  
  <p>His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? </p>
  
  <p>Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. </p>
  
  <p>Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitatesmalo enim dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro-, num etiam eius collega P. In schola desinis. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; </p>
  
  <p>Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. </p>
  
  <p>At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. </p>
  
  <p>Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quid, quod res alia tota est? Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Hos contra singulos dici est melius. Nulla erit controversia. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; </p>
  
  <p>Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Quae cum essent dicta, discessimus. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. </p>
  
  <p>Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare; Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. </p>
  
  <p>Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? </p>
  
  <p>At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Quamquam ex omnibus philosophis Stoici plurima novaverunt, Zenoque, eorum princeps, non tam rerum inventor fuit quam verborum novorum. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. </p>
  
  <p>Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Se omnia, quae secundum naturam sint, b o n a appellare, quae autem contra, m a l a. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. </p>
  
  <p>Ne tu, inquam, Cato, verbis illustribus et id, quod vis, declarantibus! itaque mihi videris Latine docere philosophiam et ei quasi civitatem dare. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Ita fit, ut duo genera propter se expetendorum reperiantur, unum, quod est in iis, in quibus completar illud extremum, quae sunt aut animi aut corporis; Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quoniamque non dubium est quin in iis, quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud reiciendum, quicquid ita fit aut dicitur, omne officio continetur. </p>
  
  <p>Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum nec quo vita gubernari possit. Pauca mutat vel plura sane; Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Eadem nunc mea adversum te oratio est. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. </p>
  
  <p>Homines optimi non intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est. Aut, si esses Orestes, Pyladem refelleres, te indicares et, si id non probares, quo minus ambo una necaremini non precarere? Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Omnis sermo elegans sumi potest, tum varietas est tanta artium, ut nemo sine eo instrumento ad ullam rem illustriorem satis ornatus possit accedere. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. </p>
  
  <p>Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; </p>
  
  <p>Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? </p>
  
  <p>Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Sed si duo honesta proposita sint, alterum cum valitudine, alterum cum morbo, non esse dubium, ad utrum eorum natura nos ipsa deductura sit. Si longus, levis dictata sunt. </p>
  
  <p>Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. An hoc usque quaque, aliter in vita? Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? </p>
  
  <p>Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Vide, quaeso, rectumne sit. </p>
  
  <p>Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? </p>
  
  <p>Itaque in rebus minime obscuris non multus est apud eos disserendi labor. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Sed quod proximum fuit non vidit. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. </p>
  
  <p>Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Nihil enim possumus iudicare, nisi quod est nostri iudicii-in quo frustra iudices solent, cum sententiam pronuntiant, addere: si quid mei iudicii est; Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Odium autem et invidiam facile vitabis. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. </p>
  
  <p>Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. </p>
  
  <p>At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Illi enim inter se dissentiunt. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? </p>
  
  <p>Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; </p>
  
  <p>Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur? Quae enim adhuc protulisti, popularia sunt, ego autem a te elegantiora desidero. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Quid enim possumus hoc agere divinius? Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. </p>
  
  <p>Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Quae contraria sunt his, malane? Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Ad eos igitur converte te, quaeso. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. </p>
  
  <p>Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. </p>
  
  <p>Sed fac ista esse non inportuna; Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Sed isti ipsi, qui voluptate et dolore omnia metiuntur, nonne clamant sapienti plus semper adesse quod velit quam quod nolit? Dat enim intervalla et relaxat. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Memini vero, inquam; Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. </p>
  
  <p>Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Sint ista Graecorum; Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. </p>
  
  <p>Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Quae cum dixisset, finem ille. Quid est igitur, inquit, quod requiras? Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. </p>
  
  <p>Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Atqui si, ut convenire debet inter nos, est quaedam appetitio naturalis ea, quae secundum naturam sunt, appetens, eorum omnium est aliquae summa facienda. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. </p>
  
  <p>Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? Dat enim intervalla et relaxat. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Ergo in utroque exercebantur, eaque disciplina effecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; </p>
  
  <p>Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Iam autem Callipho aut Diodorus quo modo poterunt tibi istud concedere, qui ad honestatem aliud adiungant, quod ex eodem genere non sit? Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; </p>
  
  <p>Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti soletis. An hoc usque quaque, aliter in vita? Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. </p>
  
  <p>Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Quippe: habes enim a rhetoribus; Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Immo alio genere; Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. </p>
  
  <p>Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Nam quid possumus facere melius? Idemne, quod iucunde? Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. </p>
  
  <p>Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Respondeat totidem verbis. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis? </p>
  
  <p>Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Elicerem ex te cogeremque, ut responderes, nisi vererer ne Herculem ipsum ea, quae pro salute gentium summo labore gessisset, voluptatis causa gessisse diceres. Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Quibus ego vehementer assentior. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Quicquid enim praeter id, quod honestum sit, expetendum esse dixeris in bonisque numeraveris, et honestum ipsum quasi virtutis lumen extinxeris et virtutem penitus everteris. </p>
  
  <p>Quae cum essent dicta, discessimus. Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Videsne quam sit magna dissensio? Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. </p>
  
  <p>Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. </p>
  
  <p>Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Murenam te accusante defenderem. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Quare attende, quaeso. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Princeps huius civitatis Phalereus Demetrius cum patria pulsus esset iniuria, ad Ptolomaeum se regem Alexandream contulit. </p>
  
  <p>Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. </p>
  
  <p>Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Nec enim absolvi beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. </p>
  
  <p>Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Ita fit, ut duo genera propter se expetendorum reperiantur, unum, quod est in iis, in quibus completar illud extremum, quae sunt aut animi aut corporis; </p>
  
  <p>Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? </p>
  
  <p>Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Quae cum dixisset, finem ille. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. </p>
  
  <p>Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? </p>
  
  <p>De quibus etsi a Chrysippo maxime est elaboratum, tamen a Zenone minus multo quam ab antiquis; Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. </p>
  
  <p>Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Pugnant Stoici cum Peripateticis. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. </p>
  
  <p>Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? </p>
  
  <p>Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; </p>
  
  <p>Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Quo modo autem philosophus loquitur? Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Numquam facies. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. </p>
  
  <p>Cur id non ita fit? Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. </p>
  
  <p>Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Haec dicuntur fortasse ieiunius; Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Qualem igitur hominem natura inchoavit? </p>
  
  <p>Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Sed nimis multa. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Si longus, levis dictata sunt. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? </p>
  
  <p>Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Suo genere perveniant ad extremum; Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; </p>
  
  <p>Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. </p>
  
  <p>Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere; Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quae est igitur causa istarum angustiarum? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. </p>
  
  <p>Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Quid de Platone aut de Democrito loquar? Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. </p>
  
  <p>Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? </p>
  
  <p>Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. </p>
  
  <p>Quae est igitur causa istarum angustiarum? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; </p>
  
  <p>His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Quoniam igitur, ut medicina valitudinis, navigationis gubernatio, sic vivendi ars est prudente, necesse est eam quoque ab aliqua re esse constitutam et profectam. Tu quidem reddes; Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? </p>
  
  <p>Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. Quamquam ego non quaero, quid tibi a me probatum sit, sed huic Ciceroni nostro, quem discipulum cupio a te abducere. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. </p>
  
  <p>Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. </p>
  
  <p>Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Quae est igitur causa istarum angustiarum? Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. </p>
  
  <p>Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? </p>
  
  <p>Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. </p>
  
  <p>Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? In schola desinis. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Omnis sermo elegans sumi potest, tum varietas est tanta artium, ut nemo sine eo instrumento ad ullam rem illustriorem satis ornatus possit accedere. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. </p>
  
  <p>Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. </p>
  
  <p>Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. </p>
  
  <p>Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; </p>
  
  <p>Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? Itaque, Torquate, cum diceres clamare Epicurum non posse iucunde vivi, nisi honeste et sapienter et iuste viveretur, tu ipse mihi gloriari videbare. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? </p>
  
  <p>Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Satisne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat? Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Hic homo severus luxuriam ipsam per se reprehendendam non putat, et hercule, Torquate, ut verum loquamur, si summum bonum voluptas est, rectissime non putat. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. </p>
  
  <p>Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Quamquam ex omnibus philosophis Stoici plurima novaverunt, Zenoque, eorum princeps, non tam rerum inventor fuit quam verborum novorum. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. </p>
  
  <p>Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Hi curatione adhibita levantur in dies, valet alter plus cotidie, alter videt. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? </p>
  
  <p>Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Nihilo magis. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. </p>
  
  <p>Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint. Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. </p>
  
  <p>Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? </p>
  
  <p>Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. </p>
  
  <p>Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Sint ista Graecorum; Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. </p>
  
  <p>Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Tollit definitiones, nihil de dividendo ac partiendo docet, non quo modo efficiatur concludaturque ratio tradit, non qua via captiosa solvantur ambigua distinguantur ostendit; Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; </p>
  
  <p>Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Audeo dicere, inquit. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. </p>
  
  <p>Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? </p>
  
  <p>Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Non semper, inquam; Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Minime vero, inquit ille, consentit. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. </p>
  
  <p>Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. </p>
  
  <p>Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. Infinitio ipsa, quam apeirian vocant, tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Iam in altera philosophiae parte. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. </p>
  
  <p>Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Nihilo magis. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Beatum, inquit. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Video equidem, inquam, sed tamen iam infici debet iis artibus, quas si, dum est tener, conbiberit, ad maiora veniet paratior. Cur id non ita fit? At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. </p>
  
  <p>Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Odium autem et invidiam facile vitabis. </p>
  
  <p>Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Quonam, inquit, modo? Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? </p>
  
  <p>Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? </p>
  
  <p>Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Haeret in salebra. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent: Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, necessariae et non necessariae. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. </p>
  
  <p>Sed dum efficere vultis beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat omnibusque partibus maiores quam corpore, quid occurrat non videtis. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Nihil opus est exemplis hoc facere longius. </p>
  
  <p>Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. </p>
  
  <p>Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Quoniam igitur, ut medicina valitudinis, navigationis gubernatio, sic vivendi ars est prudente, necesse est eam quoque ab aliqua re esse constitutam et profectam. Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. </p>
  
  <p>Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Hic ambiguo ludimur. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Alii rursum isdem a principiis omne officium referent aut ad voluptatem aut ad non dolendum aut ad prima illa secundum naturam optinenda. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Ipse enim Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse describit his fere verbis: cum corpus bene constitutum sit et sit exploratum ita futurum. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. </p>
  
  <p>Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. -delector enim, quamquam te non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Perspicuum est enim, nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si omnia haec ad utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri; Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. </p>
  
  <p>Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. </p>
  
  <p>Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. </p>
  
  <p>Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Maximus dolor, inquit, brevis est. Facillimum id quidem est, inquam. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? </p>
  
  <p>Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Virtutis enim beataeque vitae, quae duo maxime expetenda sunt, serius lumen apparet, multo etiam serius, ut plane qualia sint intellegantur. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Restinguet citius, si ardentem acceperit. De hominibus dici non necesse est. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo loquens: Desine, Roma, tuos hostes reliquaque praeclare: Nam tibi moenimenta mei peperere labores. </p>
  
  <p>Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur? Nam hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Iudicia rerum in sensibus ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero probatum sit, sublatum esse omne iudicium veri et falsi putat. Animadverti, ínquam, te isto modo paulo ante ponere, et scio ab Antiocho nostro dici sic solere; Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. </p>
  
  <p>Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. </p>
  
  <p>Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. </p>
  
  <p>Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. </p>
  
  <p>Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? </p>
  
  <p>Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Age, inquies, ista parva sunt. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Torquatus, is qui consul cum Cn. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Mihi enim satis est, ipsis non satis. Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. </p>
  
  <p>Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. </p>
  
  <p>Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Sint ista Graecorum; Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; </p>
  
  <p>Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Virtutis enim beataeque vitae, quae duo maxime expetenda sunt, serius lumen apparet, multo etiam serius, ut plane qualia sint intellegantur. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Sed alii dolore moventur, alii cupiditate, iracundia etiam multi effetuntur et, cum in mala scientes inruunt, tum se optime sibi consulere arbitrantur. </p>
  
  <p>His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. </p>
  
  <p>Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. </p>
  
  <p>Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Eam stabilem appellas. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. </p>
  
  <p>Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Non enim in ipsa sapientia positum est beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat ad voluptatem. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. </p>
  
  <p>Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Quae cum essent dicta, discessimus. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Inquit, dasne adolescenti veniam? Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. </p>
  
  <p>Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Suis cuiusque sensibus sic, ut, contra si quis dicere velit, non audiatur -, tamen, ne quid praetermittamus, rationes quoque, cur hoc ita sit, afferendas puto. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. </p>
  
  <p>Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Cave putes quicquam esse verius. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? </p>
  
  <p>Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. </p>
  
  <p>Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Quocumque enim modo summum bonum sic exponitur, ut id vacet honestate, nec officia nec virtutes in ea ratione nec amicitiae constare possunt. </p>
  
  <p>In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. </p>
  
  <p>Ostendit pedes et pectus. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. </p>
  
  <p>Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Sed residamus, inquit, si placet. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. </p>
  
  <p>Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. </p>
  
  <p>Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. An hoc usque quaque, aliter in vita? Una voluptas e multis obscuratur in illa vita voluptaria, sed tamen ea, quamvis parva sit, pars est eius vitae, quae posita est in voluptate. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Scis enim me quodam tempore Metapontum venisse tecum neque ad hospitem ante devertisse, quam Pythagorae ipsum illum locum, ubi vitam ediderat, sedemque viderim. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. </p>
  
  <p>Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. </p>
  
  <p>Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Negare non possum. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Que Manilium, ab iisque M. </p>
  
  <p>Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Igitur ne dolorem quidem. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. </p>
  
  <p>Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Quis est tam dissimile homini. Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. </p>
  
  <p>Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. </p>
  
  <p>Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; </p>
  
  <p>Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius probitate ipsius ac moribus. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. </p>
  
  <p>Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Si quae forte-possumus. </p>
  
  <p>Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Quis Aristidem non mortuum diligit? Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; An eiusdem modi? Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Est, ut dicis, inquam. Hos contra singulos dici est melius. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? </p>
  
  <p>Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Quid enim? Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Summus dolor plures dies manere non potest? Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti soletis. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. </p>
  
  <p>Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. </p>
  
  <p>Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Quo modo autem philosophus loquitur? </p>
  
  <p>Poterat autem inpune; Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. </p>
  
  <p>At, si voluptas esset bonum, desideraret. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? </p>
  
  <p>Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Moriatur, inquit. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. </p>
  
  <p>Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Sed dum efficere vultis beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat omnibusque partibus maiores quam corpore, quid occurrat non videtis. </p>
  
  <p>Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Nihil enim desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam in iis rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? </p>
  
  <p>Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. </p>
  
  <p>Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Hoc non est positum in nostra actione. Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, defecerit? Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. </p>
  
  <p>Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Quis istud possit, inquit, negare? Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Sunt enim prima elementa naturae, quibus auctis vírtutis quasi germen efficitur. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? </p>
  
  <p>Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. </p>
  
  <p>Inquit, dasne adolescenti veniam? Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Refert tamen, quo modo. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; </p>
  
  <p>Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Aut pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris ad corpus ea, quae dixi, referri, aut deserueris totam Epicuri voluptatem, si negaveris. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; </p>
  
  <p>Sed ille, ut dixi, vitiose. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. </p>
  
  <p>Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Nunc de hominis summo bono quaeritur; Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; </p>
  
  <p>Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. </p>
  
  <p>Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. </p>
  
  <p>Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sed nimis multa. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. </p>
  
  <p>Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Hoc sic expositum dissimile est superiori. </p>
  
  <p>Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Somnum denique nobis, nisi requietem corporibus et is medicinam quandam laboris afferret, contra naturam putaremus datum; Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? </p>
  
  <p>Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Sin aliud quid voles, postea. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. </p>
  
  <p>Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quamquam ex omnibus philosophis Stoici plurima novaverunt, Zenoque, eorum princeps, non tam rerum inventor fuit quam verborum novorum. Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Ille igitur vidit, non modo quot fuissent adhuc philosophorum de summo bono, sed quot omnino esse possent sententiae. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. </p>
  
  <p>Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum. Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Videsne ut, quibus summa est in voluptate, perspicuum sit quid iis faciendum sit aut non faciendum? </p>
  
  <p>Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum. </p>
  
  <p>Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Sint modo partes vitae beatae. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? </p>
  
  <p>Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Summae mihi videtur inscitiae. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; </p>
  
  <p>Comprehensum, quod cognitum non habet? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Videsne, ut haec concinant? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, et quidem corpore perceptarum. Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. </p>
  
  <p>Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Atque ipsa hominis institutio si loqueretur, hoc diceret, primos suos quasi coeptus appetendi fuisse, ut se conservaret in ea natura, in qua ortus esset. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Sed quae tandem ista ratio est? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Nam quicquid quaeritur, id habet aut generis ipsius sine personis temporibusque aut his adiunctis facti aut iuris aut nominis controversiam. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. </p>
  
  <p>Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Nam omnia, quae sumenda quaeque legenda aut optanda sunt, inesse debent in summa bonorum, ut is, qui eam adeptus sit, nihil praeterea desideret. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur? Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Ergo in utroque exercebantur, eaque disciplina effecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam. </p>
  
  <p>Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Quod quidem iam fit etiam in Academia. Sed nimis multa. Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? </p>
  
  <p>Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Infinitio ipsa, quam apeirian vocant, tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e philosophorum choro sustulisti. An eum locum libenter invisit, ubi Demosthenes et Aeschines inter se decertare soliti sunt? Videsne quam sit magna dissensio? Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. </p>
  
  <p>Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. An eum locum libenter invisit, ubi Demosthenes et Aeschines inter se decertare soliti sunt? Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Torquatus, is qui consul cum Cn. Satisne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat? Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Cur post Tarentum ad Archytam? </p>
  
  <p>Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Praeclare, inquit, facis, cum et eorum memoriam tenes, quorum uterque tibi testamento liberos suos commendavit, et puerum diligis. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. </p>
  
  <p>Cave putes quicquam esse verius. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? </p>
  
  <p>An quae de prudentia, de cognitione rerum, de coniunctione generis humani, quaeque ab eisdem de temperantia, de modestia, de magnitudine animi, de omni honestate dicuntur? Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? </p>
  
  <p>Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Haec dicuntur inconstantissime. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; </p>
  
  <p>Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. An potest cupiditas finiri? An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. </p>
  
  <p>Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Is hoc melior, quam Pyrrho, quod aliquod genus appetendi dedit, deterior quam ceteri, quod penitus a natura recessit. At enim iam dicitis virtutem non posse constitui, si ea, quae extra virtutem sint, ad beate vivendum pertineant. </p>
  
  <p>Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Sed quid sentiat, non videtis. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? </p>
  
  <p>Nec enim haec movere potest appetitum animi, nec ullum habet ictum, quo pellat animum, status hic non dolendi, itaque in hoc eodem peccat Hieronymus. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Sed isti ipsi, qui voluptate et dolore omnia metiuntur, nonne clamant sapienti plus semper adesse quod velit quam quod nolit? </p>
  
  <p>Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. </p>
  
  <p>Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Sin aliud quid voles, postea. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Iam in altera philosophiae parte. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. </p>
  
  <p>Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? </p>
  
  <p>At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Cui Tubuli nomen odio non est? Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; </p>
  
  <p>Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; </p>
  
  <p>Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. </p>
  
  <p>Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Dat enim id nobis solitudo, quod si qui deus diceret, numquam putarem me in Academia tamquam philosophum disputaturum. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Sed tamen intellego quid velit. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. </p>
  
  <p>Istic sum, inquit. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. An haec ab eo non dicuntur? Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. </p>
  
  <p>Tamen a proposito, inquam, aberramus. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Tamen a proposito, inquam, aberramus. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. </p>
  
  <p>Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; </p>
  
  <p>Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? </p>
  
  <p>Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. </p>
  
  <p>-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Quid, de quo nulla dissensio est? Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. </p>
  
  <p>An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. At enim sequor utilitatem. Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? </p>
  
  <p>Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Comprehensum, quod cognitum non habet? </p>
  
  <p>Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. </p>
  
  <p>An hoc usque quaque, aliter in vita? Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? </p>
  
  <p>Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. </p>
  
  <p>Bene facis, inquit, quod me adiuvas, et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis, in ceteris subvenies, si me haerentem videbis. Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Non semper, inquam; Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; </p>
  
  <p>His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. </p>
  
  <p>Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. </p>
  
  <p>Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. </p>
  
  <p>Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Quid sequatur, quid repugnet, vident. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. </p>
  
  <p>Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Hoc non est positum in nostra actione. </p>
  
  <p>Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Negarine ullo modo possit numquam quemquam stabili et firmo et magno animo, quem fortem virum dicimus, effici posse, nisi constitutum sit non esse malum dolorem? Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. </p>
  
  <p>Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Crassus fuit, qui tamen solebat uti suo bono, ut hodie est noster Pompeius, cui recte facienti gratia est habenda; </p>
  
  <p>Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. An nisi populari fama? Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? </p>
  
  <p>Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Critolaus imitari voluit antiquos, et quidem est gravitate proximus, et redundat oratio, ac tamen is quidem in patriis institutis manet. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. </p>
  
  <p>Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Ius autem, quod ita dici appellarique possit, id esse natura, alienumque esse a sapiente non modo iniuriam cui facere, verum etiam nocere. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. </p>
  
  <p>Qui est in parvis malis. Hac videlicet ratione, quod ea, quae externa sunt, iis tuemur officiis, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Quis enim redargueret? Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? </p>
  
  <p>Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Omnis enim est natura diligens sui. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Quis istum dolorem timet? Dat enim id nobis solitudo, quod si qui deus diceret, numquam putarem me in Academia tamquam philosophum disputaturum. </p>
  
  <p>Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti soletis. </p>
  
  <p>Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Nihil enim desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam in iis rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Sint modo partes vitae beatae. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. </p>
  
  <p>Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Pauca mutat vel plura sane; Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. </p>
  
  <p>Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Polycratem Samium felicem appellabant. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? </p>
  
  <p>Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. </p>
  
  <p>At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. </p>
  
  <p>Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; </p>
  
  <p>Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Quae cum essent dicta, discessimus. Ergo in utroque exercebantur, eaque disciplina effecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. </p>
  
  <p>Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitatesmalo enim dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro-, num etiam eius collega P. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea Ap. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. </p>
  
  <p>Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. </p>
  
  <p>Sed ad rem redeamus; Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Qualem igitur hominem natura inchoavit? </p>
  
  <p>Summus dolor plures dies manere non potest? Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Sit enim idem caecus, debilis. Nam quicquid quaeritur, id habet aut generis ipsius sine personis temporibusque aut his adiunctis facti aut iuris aut nominis controversiam. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. </p>
  
  <p>Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. </p>
  
  <p>Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Nam quid possumus facere melius? Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. </p>
  
  <p>Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Tu quidem reddes; Cur id non ita fit? </p>
  
  <p>Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Quid enim possumus hoc agere divinius? Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. </p>
  
  <p>De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. </p>
  
  <p>Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Voluptatis causa, etiam si eam non consequare, aut non dolendi, etiam si id assequi nequeas, aut eorum, quae secundum naturam sunt, adipiscendi, etiam si nihil consequare. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur; Bene facis, inquit, quod me adiuvas, et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis, in ceteris subvenies, si me haerentem videbis. -delector enim, quamquam te non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; </p>
  
  <p>Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. </p>
  
  <p>Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? </p>
  
  <p>In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. </p>
  
  <p>Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Ut aliquid scire se gaudeant? Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; </p>
  
  <p>Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. </p>
  
  <p>Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? </p>
  
  <p>Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. </p>
  
  <p>Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. </p>
  
  <p>Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Sit sane ista voluptas. Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Et saepe officium est sapientis desciscere a vita, cum sit beatissimus, si id oportune facere possit, quod est convenienter naturae. An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? </p>
  
  <p>Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Egone quaeris, inquit, quid sentiam? </p>
  
  <p>Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Quid de Pythagora? An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Quod iam a me expectare noli. </p>
  
  <p>Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quod quidem nobis non saepe contingit. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; </p>
  
  <p>An id exploratum cuiquam potest esse, quo modo se hoc habiturum sit corpus, non dico ad annum, sed ad vesperum? Crassus fuit, qui tamen solebat uti suo bono, ut hodie est noster Pompeius, cui recte facienti gratia est habenda; Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. </p>
  
  <p>Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio. Ratio quidem vestra sic cogit. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Aufert enim sensus actionemque tollit omnem. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; </p>
  
  <p>Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. </p>
  
  <p>Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Hac videlicet ratione, quod ea, quae externa sunt, iis tuemur officiis, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; </p>
  
  <p>Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho; Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. </p>
  
  <p>Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. </p>
  
  <p>Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Quid nunc honeste dicit? In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? At iste non dolendi status non vocatur voluptas. </p>
  
  <p>Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Non laboro, inquit, de nomine. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Ne seges quidem igitur spicis uberibus et crebris, si avenam uspiam videris, nec mercatura quaestuosa, si in maximis lucris paulum aliquid damni contraxerit. Quid, quod res alia tota est? Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Nos cum te, M. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. </p>
  
  <p>Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos quam dicatis voluptatem. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. </p>
  
  <p>Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. </p>
  
  <p>Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Atqui si, ut convenire debet inter nos, est quaedam appetitio naturalis ea, quae secundum naturam sunt, appetens, eorum omnium est aliquae summa facienda. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Infinitio ipsa, quam apeirian vocant, tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. Quam ob rem utique idem faciunt, ut si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. </p>
  
  <p>Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Nihil enim arbitror esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris metu. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Minime vero, inquit ille, consentit. Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Cur id non ita fit? Facillimum id quidem est, inquam. </p>
  
  <p>Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. </p>
  
  <p>Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Dici enim nihil potest verius. Quid, si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed iacturae rei familiaris erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae periculum? Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit? Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Hoc non est positum in nostra actione. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. </p>
  
  <p>Sin aliud quid voles, postea. Cum enim fertur quasi torrens oratio, quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, nihil apprehendas, nusquam orationem rapidam coerceas. Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Non metuet autem, sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit optinere, certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non putetur. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Iam enim adesse poterit. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. </p>
  
  <p>Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. </p>
  
  <p>Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui e viperino morsu venae viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: Philocteta, st! brevis dolor. -delector enim, quamquam te non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. </p>
  
  <p>Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. </p>
  
  <p>Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. </p>
  
  <p>Ne seges quidem igitur spicis uberibus et crebris, si avenam uspiam videris, nec mercatura quaestuosa, si in maximis lucris paulum aliquid damni contraxerit. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. </p>
  
  <p>Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Poterat autem inpune; Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Paria sunt igitur. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut qui, quo magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? </p>
  
  <p>Non potes, nisi retexueris illa. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. </p>
  
  <p>-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Venit ad extremum; Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Deinde non quaerimus, quid obscuretur aut intereat, quia sit admodum parvum, sed quid tale sit, ut expleat summam. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Non laboro, inquit, de nomine. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. </p>
  
  <p>Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; Dat enim intervalla et relaxat. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. </p>
  
  <p>Non metuet autem, sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit optinere, certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non putetur. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? </p>
  
  <p>Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Hoc non est positum in nostra actione. Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Rationis enim perfectio est virtus; Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; </p>
  
  <p>Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. </p>
  
  <p>Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Et quidem, Cato, hanc totam copiam iam Lucullo nostro notam esse oportebit; Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Si quae forte-possumus. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. </p>
  
  <p>Quid igitur, inquit, eos responsuros putas? Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Princeps huius civitatis Phalereus Demetrius cum patria pulsus esset iniuria, ad Ptolomaeum se regem Alexandream contulit. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Qui convenit? Immo alio genere; Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. </p>
  
  <p>Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; Immo videri fortasse. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. </p>
  
  <p>Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Respondeat totidem verbis. </p>
  
  <p>Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. An tu me de L. Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Quid de Platone aut de Democrito loquar? </p>
  
  <p>Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. </p>
  
  <p>Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? </p>
  
  <p>Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Ille igitur vidit, non modo quot fuissent adhuc philosophorum de summo bono, sed quot omnino esse possent sententiae. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Quis istud possit, inquit, negare? </p>
  
  <p>Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. </p>
  
  <p>Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Si longus, levis. Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Sed ego in hoc resisto; Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. </p>
  
  <p>Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere; Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Memini me adesse P. Omnis enim est natura diligens sui. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. </p>
  
  <p>Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Sed quid sentiat, non videtis. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. De vacuitate doloris eadem sententia erit. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? </p>
  
  <p>Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Hoc non est positum in nostra actione. </p>
  
  <p>Scripsit enim et multis saepe verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem nihil ad nos pertinere. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. </p>
  
  <p>Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. </p>
  
  <p>Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. An hoc usque quaque, aliter in vita? Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. </p>
  
  <p>Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Quonam, inquit, modo? Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? </p>
  
  <p>Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? </p>
  
  <p>Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; </p>
  
  <p>Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. </p>
  
  <p>Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. </p>
  
  <p>Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. </p>
  
  <p>Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. </p>
  
  <p>Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. </p>
  
  <p>Non laboro, inquit, de nomine. Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. An tu me de L. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Non perfecti autem homines et tamen ingeniis excellentibus praediti excitantur saepe gloria, quae habet speciem honestatis et similitudinem. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? </p>
  
  <p>Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Tamen a proposito, inquam, aberramus. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Equidem etiam Epicurum, in physicis quidem, Democriteum puto. </p>
  
  <p>At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Quid vero? Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Hoc est non dividere, sed frangere. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. </p>
  
  <p>Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Proclivi currit oratio. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. </p>
  
  <p>Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Cur haec eadem Democritus? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur et in eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et moderatio. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Sed potestne rerum maior esse dissensio? An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? </p>
  
  <p>Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Sed fortuna fortis; Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. </p>
  
  <p>Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? </p>
  
  <p>Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent: Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, necessariae et non necessariae. Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. </p>
  
  <p>Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Erit enim mecum, si tecum erit. </p>
  
  <p>Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. </p>
  
  <p>Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; </p>
  
  <p>Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Aut pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris ad corpus ea, quae dixi, referri, aut deserueris totam Epicuri voluptatem, si negaveris. Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. </p>
  
  <p>Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; </p>
  
  <p>Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Torquatus, is qui consul cum Cn. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? </p>
  
  <p>Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Graccho, eius fere, aequalí? Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset. Torquatus, is qui consul cum Cn. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Tu quidem reddes; Que Manilium, ab iisque M. Sin aliud quid voles, postea. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. </p>
  
  <p>Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. </p>
  
  <p>Quoniamque non dubium est quin in iis, quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud reiciendum, quicquid ita fit aut dicitur, omne officio continetur. Nemo est igitur, quin hanc affectionem animi probet atque laudet, qua non modo utilitas nulla quaeritur, sed contra utilitatem etiam conservatur fides. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. </p>
  
  <p>Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et attento intuemur, tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint, laetitia, si bona. Ratio quidem vestra sic cogit. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Quod quidem iam fit etiam in Academia. </p>
  
  <p>At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. </p>
  
  <p>Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. </p>
  
  <p>Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Nos commodius agimus. Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Quis enim redargueret? </p>
  
  <p>Ad eos igitur converte te, quaeso. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Is hoc melior, quam Pyrrho, quod aliquod genus appetendi dedit, deterior quam ceteri, quod penitus a natura recessit. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. </p>
  
  <p>Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Quare ad ea primum, si videtur; Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? </p>
  
  <p>Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. </p>
  
  <p>Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Quamquam ego non quaero, quid tibi a me probatum sit, sed huic Ciceroni nostro, quem discipulum cupio a te abducere. </p>
  
  <p>Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Et tamen quid attinet luxuriosis ullam exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum luxuriose viverent, a summo philosopho non reprehenderentur eo nomine dumtaxat, cetera caverent? </p>
  
  <p>Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. </p>
  
  <p>Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. </p>
  
  <p>Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. </p>
  
  <p>Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? </p>
  
  <p>Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Ergo in utroque exercebantur, eaque disciplina effecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam. Cum efficere non possit ut cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui suam naturam sensumque perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem esse videatur. </p>
  
  <p>Nam omnia, quae sumenda quaeque legenda aut optanda sunt, inesse debent in summa bonorum, ut is, qui eam adeptus sit, nihil praeterea desideret. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. </p>
  
  <p>Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Quod etsi ingeniis magnis praediti quidam dicendi copiam sine ratione consequuntur, ars tamen est dux certior quam natura. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; </p>
  
  <p>Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Scripsit enim et multis saepe verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem nihil ad nos pertinere. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Que Manilium, ab iisque M. Hoc est non dividere, sed frangere. Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, defecerit? Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. </p>
  
  <p>In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? </p>
  
  <p>Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Et saepe officium est sapientis desciscere a vita, cum sit beatissimus, si id oportune facere possit, quod est convenienter naturae. Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. </p>
  
  <p>Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho; Et nemo nimium beatus est; Nihil est enim, de quo minus dubitari possit, quam et honesta expetenda per se et eodem modo turpia per se esse fugienda. Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. </p>
  
  <p>Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Contineo me ab exemplis. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. </p>
  
  <p>Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Et non ex maxima parte de tota iudicabis? Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. </p>
  
  <p>Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? </p>
  
  <p>Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. </p>
  
  <p>Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. Immo videri fortasse. Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. </p>
  
  <p>Qualis est igitur omnis haec, quam dico, conspiratio consensusque virtutum, tale est illud ipsum honestum, quandoquidem honestum aut ipsa virtus est aut res gesta virtute; Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. </p>
  
  <p>An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quid enim possumus hoc agere divinius? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. </p>
  
  <p>Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Video equidem, inquam, sed tamen iam infici debet iis artibus, quas si, dum est tener, conbiberit, ad maiora veniet paratior. Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. </p>
  
  <p>Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. </p>
  
  <p>Nobis enim ista quaesita, a nobis descripta, notata, praecepta sunt, omniumque rerum publicarum reetionis genera, status, mutationes, leges etiam et instituta ac mores civitatum perscripsimus. Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Scis enim me quodam tempore Metapontum venisse tecum neque ad hospitem ante devertisse, quam Pythagorae ipsum illum locum, ubi vitam ediderat, sedemque viderim. Sed haec in pueris; Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. </p>
  
  <p>Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. </p>
  
  <p>Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Ostendit pedes et pectus. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. </p>
  
  <p>Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. </p>
  
  <p>Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Summum autem bonum si ignoretur, vivendi rationem ignorari necesse est, ex quo tantus error consequitur, ut quem in portum se recipiant scire non possint. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? </p>
  
  <p>Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. </p>
  
  <p>Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Quocumque enim modo summum bonum sic exponitur, ut id vacet honestate, nec officia nec virtutes in ea ratione nec amicitiae constare possunt. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. </p>
  
  <p>Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; -delector enim, quamquam te non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Poterat autem inpune; Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? </p>
  
  <p>Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Age, inquies, ista parva sunt. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. </p>
  
  <p>Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Quid est igitur, inquit, quod requiras? Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. </p>
  
  <p>Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Quae enim adhuc protulisti, popularia sunt, ego autem a te elegantiora desidero. Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Quae cum essent dicta, discessimus. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Et nemo nimium beatus est; Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. </p>
  
  <p>Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. </p>
  
  <p>Quid enim possumus hoc agere divinius? Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. </p>
  
  <p>Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Atque his tribus generibus honestorum notatis quartum sequitur et in eadem pulchritudine et aptum ex illis tribus, in quo inest ordo et moderatio. </p>
  
  <p>Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Itaque ab his ordiamur. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. </p>
  
  <p>Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Frater et T. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. </p>
  
  <p>Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? </p>
  
  <p>Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. </p>
  
  <p>Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos. </p>
  
  <p>Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare; Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? </p>
  
  <p>In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Illud non continuo, ut aeque incontentae. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Virtutis enim beataeque vitae, quae duo maxime expetenda sunt, serius lumen apparet, multo etiam serius, ut plane qualia sint intellegantur. </p>
  
  <p>Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Quis enim redargueret? Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Non laboro, inquit, de nomine. </p>
  
  <p>Ne seges quidem igitur spicis uberibus et crebris, si avenam uspiam videris, nec mercatura quaestuosa, si in maximis lucris paulum aliquid damni contraxerit. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Videsne ut, quibus summa est in voluptate, perspicuum sit quid iis faciendum sit aut non faciendum? Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. </p>
  
  <p>Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; </p>
  
  <p>Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Deinde qui fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; </p>
  
  <p>Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? </p>
  
  <p>Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? </p>
  
  <p>Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. An eiusdem modi? Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? </p>
  
  <p>Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. </p>
  
  <p>Ipse enim Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse describit his fere verbis: cum corpus bene constitutum sit et sit exploratum ita futurum. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Etiam inchoatum, ut, si iuste depositum reddere in recte factis sit, in officiis ponatur depositum reddere; Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Ne discipulum abducam, times. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Haec videlicet est correctio philosophiae veteris et emendatio, quae omnino aditum habere nullum potest in urbem, in forum, in curiam. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. </p>
  
  <p>Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Murenam te accusante defenderem. Nec enim absolvi beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? </p>
  
  <p>Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; Hoc non est positum in nostra actione. Inquit, dasne adolescenti veniam? Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Non est igitur summum malum dolor. </p>
  
  <p>At iam decimum annum in spelunca iacet. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Tenent mordicus. Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. </p>
  
  <p>Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Praeclare hoc quidem. Nulla erit controversia. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; In sapientem solum cadit, isque finis bonorum, ut ab ipsis Stoicis scriptum videmus, a Xenocrate atque ab Aristotele constitutus est. </p>
  
  <p>Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. </p>
  
  <p>Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. </p>
  
  <p>Primum quid tu dicis breve? Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Modo enim fuit Carneadis, quem videre videor-est, enim nota imago -, a sedeque ipsa tanta ingenii, magnitudine orbata desiderari illam vocem puto. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. </p>
  
  <p>Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? </p>
  
  <p>Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Age sane, inquam. Hoc sic expositum dissimile est superiori. Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. </p>
  
  <p>Facillimum id quidem est, inquam. Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur. Id enim natura desiderat. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere; Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; </p>
  
  <p>Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Namque ii horum posteri meliores illi quidem mea sententia quam reliquarum philosophi disciplinarum, sed ita degenerant, ut ipsi ex se nati esse videantur. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Nemo igitur esse beatus potest. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Quod etsi ingeniis magnis praediti quidam dicendi copiam sine ratione consequuntur, ars tamen est dux certior quam natura. </p>
  
  <p>Quod totum contra est. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Quis est tam dissimile homini. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Ita prorsus, inquam; Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. </p>
  
  <p>Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Etiam beatissimum? </p>
  
  <p>Sed dum efficere vultis beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat omnibusque partibus maiores quam corpore, quid occurrat non videtis. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Et saepe officium est sapientis desciscere a vita, cum sit beatissimus, si id oportune facere possit, quod est convenienter naturae. Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. </p>
  
  <p>Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. </p>
  
  <p>Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. </p>
  
  <p>Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. An eum locum libenter invisit, ubi Demosthenes et Aeschines inter se decertare soliti sunt? Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; </p>
  
  <p>Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est. </p>
  
  <p>Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Sed potestne rerum maior esse dissensio? Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo. </p>
  
  <p>Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. </p>
  
  <p>In sapientem solum cadit, isque finis bonorum, ut ab ipsis Stoicis scriptum videmus, a Xenocrate atque ab Aristotele constitutus est. Quo modo? Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. </p>
  
  <p>Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitatesmalo enim dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro-, num etiam eius collega P. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Ad eos igitur converte te, quaeso. Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Ergo nata est sententia veterum Academicorum et Peripateticorum, ut finem bonorum dicerent secundum naturam vivere, id est virtute adhibita frui primis a natura datis. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? </p>
  
  <p>Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Iam in altera philosophiae parte. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. </p>
  
  <p>Utilitatis causa amicitia est quaesita. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? In schola desinis. Maximus dolor, inquit, brevis est. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. </p>
  
  <p>Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; </p>
  
  <p>Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. </p>
  
  <p>Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. </p>
  
  <p>Inde igitur, inquit, ordiendum est. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. </p>
  
  <p>Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Quid, si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed iacturae rei familiaris erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae periculum? Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. </p>
  
  <p>Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Sumenda potius quam expetenda. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? </p>
  
  <p>At coluit ipse amicitias. Dici enim nihil potest verius. Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? </p>
  
  <p>Dat enim intervalla et relaxat. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius reperietis. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. </p>
  
  <p>Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? </p>
  
  <p>Sed quod proximum fuit non vidit. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Quid dubitas igitur mutare principia naturae? Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere? Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. </p>
  
  <p>Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Huic verbo omnes, qui ubique sunt, qui Latine sciunt, duas res subiciunt, laetitiam in animo, commotionem suavem iucunditatis in corpore. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. </p>
  
  <p>Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? </p>
  
  <p>Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Efficiens dici potest. Causa autem fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. In schola desinis. </p>
  
  <p>Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? </p>
  
  <p>Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Nam cum in Graeco sermone haec ipsa quondam rerum nomina novarum * * non videbantur, quae nunc consuetudo diuturna trivit; </p>
  
  <p>Egone quaeris, inquit, quid sentiam? In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur; Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Sed plane dicit quod intellegit. Oratio me istius philosophi non offendit; </p>
  
  <p>Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; </p>
  
  <p>Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. </p>
  
  <p>Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Nihil enim arbitror esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris metu. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Cui Tubuli nomen odio non est? </p>
  
  <p>Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? </p>
  
  <p>Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. </p>
  
  <p>Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? </p>
  
  <p>Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Quae est igitur causa istarum angustiarum? Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? In schola desinis. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? </p>
  
  <p>Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Modo enim fuit Carneadis, quem videre videor-est, enim nota imago -, a sedeque ipsa tanta ingenii, magnitudine orbata desiderari illam vocem puto. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Satis est ad hoc responsum. </p>
  
  <p>Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, continetur. Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo loquens: Desine, Roma, tuos hostes reliquaque praeclare: Nam tibi moenimenta mei peperere labores. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; </p>
  
  <p>Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. </p>
  
  <p>In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Ampulla enim sit necne sit, quis non iure optimo irrideatur, si laboret? Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; </p>
  
  <p>Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Itaque in rebus minime obscuris non multus est apud eos disserendi labor. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. </p>
  
  <p>Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius reperietis. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Virtutis enim beataeque vitae, quae duo maxime expetenda sunt, serius lumen apparet, multo etiam serius, ut plane qualia sint intellegantur. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Aut pertinacissimus fueris, si in eo perstiteris ad corpus ea, quae dixi, referri, aut deserueris totam Epicuri voluptatem, si negaveris. </p>
  
  <p>Respondeat totidem verbis. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? </p>
  
  <p>Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. </p>
  
  <p>Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Quis est enim aut quotus quisque, cui, mora cum adpropinquet, non refugiat timido sanguen átque exalbescát metu? Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Scripsit enim et multis saepe verbis et breviter arteque in eo libro, quem modo nominavi, mortem nihil ad nos pertinere. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Rationis enim perfectio est virtus; Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. </p>
  
  <p>Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quorum altera prosunt, nocent altera. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius probitate ipsius ac moribus. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Quod certe universum sua sponte ipsum expeti et propter se necesse est, quoniam ante demonstratum est etiam singulas eius partes esse per se expetendas. Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? </p>
  
  <p>Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. </p>
  
  <p>Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. </p>
  
  <p>Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Ille igitur vidit, non modo quot fuissent adhuc philosophorum de summo bono, sed quot omnino esse possent sententiae. </p>
  
  <p>Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. </p>
  
  <p>Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. </p>
  
  <p>Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. </p>
  
  <p>Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Quae enim adhuc protulisti, popularia sunt, ego autem a te elegantiora desidero. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. </p>
  
  <p>Quo tandem modo? Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Is enim, qui occultus et tectus dicitur, tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto videatur. Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Equidem e Cn. </p>
  
  <p>Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; </p>
  
  <p>Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. </p>
  
  <p>His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Critolaus imitari voluit antiquos, et quidem est gravitate proximus, et redundat oratio, ac tamen is quidem in patriis institutis manet. Id mihi magnum videtur. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. </p>
  
  <p>Nam de isto magna dissensio est. Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. </p>
  
  <p>Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? </p>
  
  <p>Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; </p>
  
  <p>Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Persecutus est Aristoteles animantium omnium ortus, victus, figuras, Theophrastus autem stirpium naturas omniumque fere rerum, quae e terra gignerentur, causas atque rationes; Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. </p>
  
  <p>Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Nam, ut paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. </p>
  
  <p>Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Sint modo partes vitae beatae. Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. </p>
  
  <p>Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat. Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Bonum liberi: misera orbitas. </p>
  
  <p>Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Comprehensum, quod cognitum non habet? Pauca mutat vel plura sane; </p>
  
  <p>Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. </p>
  
  <p>Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Sed videbimus. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, quod is non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Quae rursus dum sibi evelli ex ordine nolunt, horridiores evadunt, asperiores, duriores et oratione et moribus. </p>
  
  <p>Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; </p>
  
  <p>Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Sunt enim prima elementa naturae, quibus auctis vírtutis quasi germen efficitur. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. </p>
  
  <p>-delector enim, quamquam te non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Odium autem et invidiam facile vitabis. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid ostendero, quod sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra omnia. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. </p>
  
  <p>Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. </p>
  
  <p>Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Quis Aristidem non mortuum diligit? Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Quid enim? Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; </p>
  
  <p>Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; </p>
  
  <p>Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Quis negat? At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Sed haec nihil sane ad rem; Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? </p>
  
  <p>Nihil ad rem! Ne sit sane; Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Sed si duo honesta proposita sint, alterum cum valitudine, alterum cum morbo, non esse dubium, ad utrum eorum natura nos ipsa deductura sit. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. </p>
  
  <p>Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Quae etsi mihi nullo modo probantur, tamen Democritum laudatum a ceteris ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur? Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Sedulo, inquam, faciam. </p>
  
  <p>Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Iudicia rerum in sensibus ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero probatum sit, sublatum esse omne iudicium veri et falsi putat. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur; </p>
  
  <p>Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. </p>
  
  <p>Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. An tu me de L. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; </p>
  
  <p>Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Sed certe opus est ea valere et vigere et naturales motus ususque habere, ut nec absit quid eorum nec aegrum debilitatumve sit; Non est igitur summum malum dolor. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Posuisti etiam dicere alios foedus quoddam inter se facere sapientis, ut, quem ad modum sint in se ipsos animati, eodem modo sint erga amicos; Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? </p>
  
  <p>Sed si duo honesta proposita sint, alterum cum valitudine, alterum cum morbo, non esse dubium, ad utrum eorum natura nos ipsa deductura sit. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. </p>
  
  <p>Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. </p>
  
  <p>Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Mihi enim satis est, ipsis non satis. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Quamquam scripsit artem rhetoricam Cleanthes, Chrysippus etiam, sed sic, ut, si quis obmutescere concupierit, nihil aliud legere debeat. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. </p>
  
  <p>Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Pollicetur certe. </p>
  
  <p>Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Quoniam, inquiunt, omne peccatum inbecillitatis et inconstantiae est, haec autem vitia in omnibus stultis aeque magna sunt, necesse est paria esse peccata. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. </p>
  
  <p>Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos quam dicatis voluptatem. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. </p>
  
  <p>Homines optimi non intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? </p>
  
  <p>Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Ita prorsus, inquam; Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. </p>
  
  <p>Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Scis enim me quodam tempore Metapontum venisse tecum neque ad hospitem ante devertisse, quam Pythagorae ipsum illum locum, ubi vitam ediderat, sedemque viderim. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. </p>
  
  <p>An hoc usque quaque, aliter in vita? Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Ipse enim Metrodorus, paene alter Epicurus, beatum esse describit his fere verbis: cum corpus bene constitutum sit et sit exploratum ita futurum. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. At vero Epicurus una in domo, et ea quidem angusta, quam magnos quantaque amoris conspiratione consentientis tenuit amicorum greges! quod fit etiam nunc ab Epicureis. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? </p>
  
  <p>Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Non perfecti autem homines et tamen ingeniis excellentibus praediti excitantur saepe gloria, quae habet speciem honestatis et similitudinem. Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. </p>
  
  <p>Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Non est igitur voluptas bonum. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quid igitur, inquit, eos responsuros putas? Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Si longus, levis dictata sunt. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota Democriti, atomi, inane, imagines, quae eidola nominant, quorum incursione non solum videamus, sed etiam cogitemus; Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. </p>
  
  <p>Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. </p>
  
  <p>Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Conferam avum tuum Drusum cum C. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Quid, quod res alia tota est? Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. </p>
  
  <p>Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat? Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. </p>
  
  <p>Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? </p>
  
  <p>Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Beatus sibi videtur esse moriens. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. </p>
  
  <p>Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Frater et T. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Nemo igitur esse beatus potest. </p>
  
  <p>Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Tum mihi Piso: Quid ergo? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. </p>
  
  <p>Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Quae cum essent dicta, discessimus. De quibus etsi a Chrysippo maxime est elaboratum, tamen a Zenone minus multo quam ab antiquis; Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. Tum ille: Ain tandem? Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. </p>
  
  <p>Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? </p>
  
  <p>Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Praesertim cum in re publica princeps esse velles ad eamque tuendam cum summa tua dignitate maxime a nobis ornari atque instrui posses. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Age, inquies, ista parva sunt. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Inquit, cum ego te hac nova lege videam eodem die accusatori responderet tribus horis perorare, in hac me causa tempus dilaturum putas? Sed ego in hoc resisto; At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; </p>
  
  <p>Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Is es profecto tu. </p>
  
  <p>Summus dolor plures dies manere non potest? Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Sed quot homines, tot sententiae; Etiam inchoatum, ut, si iuste depositum reddere in recte factis sit, in officiis ponatur depositum reddere; Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. </p>
  
  <p>Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Cuius tanta tormenta sunt, ut in iis beata vita, si modo dolor summum malum est, esse non possit. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. </p>
  
  <p>De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Aliter autem vobis placet. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. A mene tu? </p>
  
  <p>Duo enim genera quae erant, fecit tria. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Tollit definitiones, nihil de dividendo ac partiendo docet, non quo modo efficiatur concludaturque ratio tradit, non qua via captiosa solvantur ambigua distinguantur ostendit; Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. </p>
  
  <p>Sin autem voluptatem putat adiungendam eam, quae sit in motu-sic enim appellat hanc dulcem: in motu, illam nihil dolentis in stabilitate-, quid tendit? Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare; Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis? </p>
  
  <p>Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? </p>",

  "data_1": "<p>Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Si est nihil in eo, quod perficiendum est, praeter motum ingenii quendam, id est rationem, necesse est huic ultimum esse virtute agere; Duo Reges: constructio interrete. Velut ego nunc moveor. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Primum quid tu dicis breve? Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. A quibus propter discendi cupiditatem videmus ultimas terras esse peragratas. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. </p>

  <p>O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. </p>

  <p>Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. </p>
  
  <p>Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Coniunctio autem cum honestate vel voluptatis vel non dolendi id ipsum honestum, quod amplecti vult, id efficit turpe. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. </p>
  
  <p>Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Frater et T. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. </p>
  
  <p>Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. </p>
  
  <p>Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? </p>
  
  <p>Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. </p>
  
  <p>Si enim ad populum me vocas, eum. Iam insipientes alios ita esse, ut nullo modo ad sapientiam possent pervenire, alios, qui possent, si id egissent, sapientiam consequi. Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? </p>
  
  <p>Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Huic Epicurus praecentet, si potest, cui e viperino morsu venae viscerum Veneno inbutae taetros cruciatus cient! Sic Epicurus: Philocteta, st! brevis dolor. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. </p>
  
  <p>Inquit, dasne adolescenti veniam? At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet? </p>
  
  <p>Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quoniam igitur, ut medicina valitudinis, navigationis gubernatio, sic vivendi ars est prudente, necesse est eam quoque ab aliqua re esse constitutam et profectam. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. </p>
  
  <p>Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Tubulo putas dicere? Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Ut pulsi recurrant? </p>
  
  <p>Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Nemo est igitur, quin hanc affectionem animi probet atque laudet, qua non modo utilitas nulla quaeritur, sed contra utilitatem etiam conservatur fides. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. </p>
  
  <p>Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Una voluptas e multis obscuratur in illa vita voluptaria, sed tamen ea, quamvis parva sit, pars est eius vitae, quae posita est in voluptate. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Non laboro, inquit, de nomine. </p>
  
  <p>Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Sed quae tandem ista ratio est? Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. </p>
  
  <p>Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Quamquam ego non quaero, quid tibi a me probatum sit, sed huic Ciceroni nostro, quem discipulum cupio a te abducere. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; </p>
  
  <p>Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Igitur ne dolorem quidem. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. </p>
  
  <p>Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. </p>
  
  <p>Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Que Manilium, ab iisque M. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. </p>
  
  <p>Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; </p>
  
  <p>De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? </p>
  
  <p>Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? </p>
  
  <p>Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Cum enim fertur quasi torrens oratio, quamvis multa cuiusque modi rapiat, nihil tamen teneas, nihil apprehendas, nusquam orationem rapidam coerceas. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? </p>
  
  <p>Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? </p>
  
  <p>Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. </p>
  
  <p>Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest; </p>
  
  <p>Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; </p>
  
  <p>Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Igitur ne dolorem quidem. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. </p>
  
  <p>Sin aliud quid voles, postea. Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Quis est tam dissimile homini. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; </p>
  
  <p>Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; </p>
  
  <p>Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? </p>
  
  <p>Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Quis enim potest istis, quae te, ut ais, delectant, brevibus et acutis auditis de sententia decedere? Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. </p>
  
  <p>Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Quae duo sunt, unum facit. Sed mehercule pergrata mihi oratio tua. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Sed cum, quod honestum sit, id solum bonum esse dicamus, consentaneum tamen est fungi officio, cum id officium nec in bonis ponamus nec in malis. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. </p>
  
  <p>Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Equidem in omnibus istis conclusionibus hoc putarem philosophia nobisque dignum, et maxime, cum summum bonum quaereremus, vitam nostram, consilia, voluntates, non verba corrigi. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. </p>
  
  <p>Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. </p>
  
  <p>Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. </p>
  
  <p>E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Quam ob rem utique idem faciunt, ut si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent. Non enim actionis aut officii ratio impellit ad ea, quae secundum naturam sunt, petenda, sed ab iis et appetitio et actio commovetur. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. </p>
  
  <p>Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Fortes viri voluptatumne calculis subductis proelium ineunt, sanguinem pro patria profundunt, an quodam animi ardore atque impetu concitati? Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. </p>
  
  <p>Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Dici enim nihil potest verius. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; At, si voluptas esset bonum, desideraret. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; </p>
  
  <p>Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. </p>
  
  <p>Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. </p>
  
  <p>Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? In schola desinis. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Ratio ista, quam defendis, praecepta, quae didicisti, quae probas, funditus evertunt amicitiam, quamvis eam Epicurus, ut facit, in caelum efferat laudibus. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. </p>
  
  <p>Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. </p>
  
  <p>Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; An hoc usque quaque, aliter in vita? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. </p>
  
  <p>Hac videlicet ratione, quod ea, quae externa sunt, iis tuemur officiis, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nam cum in Graeco sermone haec ipsa quondam rerum nomina novarum * * non videbantur, quae nunc consuetudo diuturna trivit; Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Frater et T. </p>
  
  <p>Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. </p>
  
  <p>An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? At enim iam dicitis virtutem non posse constitui, si ea, quae extra virtutem sint, ad beate vivendum pertineant. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; </p>
  
  <p>Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. An nisi populari fama? Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. Praesertim cum in re publica princeps esse velles ad eamque tuendam cum summa tua dignitate maxime a nobis ornari atque instrui posses. Nos commodius agimus. </p>
  
  <p>Nos commodius agimus. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quos ille, di inmortales, cum omnes artus ardere viderentur, cruciatus perferebat! nec tamen miser esse, quia summum id malum non erat, tantum modo laboriosus videbatur; Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. </p>
  
  <p>Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. </p>
  
  <p>Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Est enim aliquid in his rebus probabile, et quidem ita, ut eius ratio reddi possit, ergo ut etiam probabiliter acti ratio reddi possit. </p>
  
  <p>Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? </p>
  
  <p>Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Ac tamen hic mallet non dolere. </p>
  
  <p>Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. </p>
  
  <p>Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. </p>
  
  <p>Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant. </p>
  
  <p>Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. </p>
  
  <p>Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; </p>
  
  <p>Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, et quidem corpore perceptarum. An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter principes civitatis, P. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Idemne, quod iucunde? Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? </p>
  
  <p>Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. </p>
  
  <p>Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. </p>
  
  <p>Inde igitur, inquit, ordiendum est. Optime, inquam. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Negat enim summo bono afferre incrementum diem. </p>
  
  <p>Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit. </p>
  
  <p>Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. </p>
  
  <p>Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. A mene tu? Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. </p>
  
  <p>Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? </p>
  
  <p>Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. At cum tuis cum disseras, multa sunt audienda etiam de obscenis voluptatibus, de quibus ab Epicuro saepissime dicitur. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? </p>
  
  <p>Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Et non ex maxima parte de tota iudicabis? Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? </p>
  
  <p>Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Iam autem Callipho aut Diodorus quo modo poterunt tibi istud concedere, qui ad honestatem aliud adiungant, quod ex eodem genere non sit? Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. </p>
  
  <p>Esto, fecerit, si ita vis, Torquatus propter suas utilitatesmalo enim dicere quam voluptates, in tanto praesertim viro-, num etiam eius collega P. Se omnia, quae secundum naturam sint, b o n a appellare, quae autem contra, m a l a. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; Iam argumenti ratione conclusi caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt, deinde ordinem sequuntur, tum, quid verum sit in singulis, extrema conclusio est. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. </p>
  
  <p>Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Et quod est munus, quod opus sapientiae? Eadem fortitudinis ratio reperietur. Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; </p>
  
  <p>Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. </p>
  
  <p>Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. </p>
  
  <p>Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. </p>
  
  <p>Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. </p>
  
  <p>Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. An hoc usque quaque, aliter in vita? Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. </p>
  
  <p>Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Erat enim res aperta. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. </p>
  
  <p>Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; </p>
  
  <p>Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? </p>
  
  <p>An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. </p>
  
  <p>Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Omnis enim est natura diligens sui. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quid est enim aliud esse versutum? Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? </p>
  
  <p>Ita relinquitur sola haec disciplina digna studiosis ingenuarum artium, digna eruditis, digna claris viris, digna principibus, digna regibus. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Bene facis, inquit, quod me adiuvas, et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis, in ceteris subvenies, si me haerentem videbis. </p>
  
  <p>In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Qualem igitur hominem natura inchoavit? Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. </p>
  
  <p>Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant; Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; </p>
  
  <p>Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Sed ego in hoc resisto; Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Quid adiuvas? Cave putes quicquam esse verius. </p>
  
  <p>Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. </p>
  
  <p>Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Sint modo partes vitae beatae. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Ego autem existimo, si honestum esse aliquid ostendero, quod sit ipsum vi sua propter seque expetendum, iacere vestra omnia. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. </p>
  
  <p>Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Iam in altera philosophiae parte. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. </p>
  
  <p>Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Deinde qui fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Bene facis, inquit, quod me adiuvas, et istis quidem, quae modo dixisti, utar potius Latinis, in ceteris subvenies, si me haerentem videbis. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? </p>
  
  <p>Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Que Manilium, ab iisque M. Ne tu, inquam, Cato, verbis illustribus et id, quod vis, declarantibus! itaque mihi videris Latine docere philosophiam et ei quasi civitatem dare. Non potes, nisi retexueris illa. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; </p>
  
  <p>Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Oratio me istius philosophi non offendit; Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Nam si +omnino nos+ neglegemus, in Aristonea vitia incidemus et peccata obliviscemurque quae virtuti ipsi principia dederimus; Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? </p>
  
  <p>Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. </p>
  
  <p>Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Hoc mihi cum tuo fratre convenit. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. </p>
  
  <p>Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. </p>
  
  <p>Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. </p>
  
  <p>Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Quis istud, quaeso, nesciebat? Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Cyrenaici quidem non recusant; </p>
  
  <p>Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere? Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Pollicetur certe. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. </p>
  
  <p>Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Quid, de quo nulla dissensio est? Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. </p>
  
  <p>Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? </p>
  
  <p>His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. </p>
  
  <p>Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? </p>
  
  <p>In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere; Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est negotii. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. </p>
  
  <p>Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Id Sextilius factum negabat. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Ut enim, inquit, gubernator aeque peccat, si palearum navem evertit et si auri, item aeque peccat, qui parentem et qui servum iniuria verberat. Hoc tu nunc in illo probas. Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? </p>
  
  <p>Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. </p>
  
  <p>Facete M. Uti tum denique iudicetur beatusne fuerit, cum extremum vitae diem morte confecerit, quod ille unus e septem sapientibus non sapienter Croesum monuit; Animadverti, ínquam, te isto modo paulo ante ponere, et scio ab Antiocho nostro dici sic solere; Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Non enim actionis aut officii ratio impellit ad ea, quae secundum naturam sunt, petenda, sed ab iis et appetitio et actio commovetur. </p>
  
  <p>Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Sapientia enim et animi magnitudinem complectitur et iustitiam, et ut omnia, quae homini accidant, infra se esse iudicet, quod idem ceteris artibus non contingit. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Facillimum id quidem est, inquam. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. </p>
  
  <p>Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit? Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Immo videri fortasse. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. </p>
  
  <p>Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. </p>
  
  <p>Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. At vero illa perfecta atque plena eorum, qui cum de hominis summo bono quaererent, nullam in eo neque animi neque corporis partem vacuam tutela reliquerunt. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. </p>
  
  <p>Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Tamen a proposito, inquam, aberramus. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. </p>
  
  <p>Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. </p>
  
  <p>Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Primum enim, si vera sunt ea, quorum recordatione te gaudere dicis, hoc est, si vera sunt tua scripta et inventa, gaudere non potes. Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum? Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. </p>
  
  <p>Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Quod quidem nobis non saepe contingit. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. </p>
  
  <p>Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? </p>
  
  <p>Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. </p>
  
  <p>Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sed quot homines, tot sententiae; Quod mihi quidem visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. </p>
  
  <p>Falli igitur possumus. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. </p>
  
  <p>Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? </p>
  
  <p>Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? </p>
  
  <p>Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, continetur. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Quoniamque non dubium est quin in iis, quae media dicimus, sit aliud sumendum, aliud reiciendum, quicquid ita fit aut dicitur, omne officio continetur. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? </p>
  
  <p>Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Iam enim adesse poterit. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; </p>
  
  <p>An quae de prudentia, de cognitione rerum, de coniunctione generis humani, quaeque ab eisdem de temperantia, de modestia, de magnitudine animi, de omni honestate dicuntur? Urgent tamen et nihil remittunt. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. </p>
  
  <p>Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quae cum dixisset, finem ille. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Nos vero, inquit ille; Hoc non est positum in nostra actione. Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. </p>
  
  <p>Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Summum autem bonum si ignoretur, vivendi rationem ignorari necesse est, ex quo tantus error consequitur, ut quem in portum se recipiant scire non possint. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Praesertim cum in re publica princeps esse velles ad eamque tuendam cum summa tua dignitate maxime a nobis ornari atque instrui posses. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. </p>
  
  <p>Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. </p>
  
  <p>Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo loquens: Desine, Roma, tuos hostes reliquaque praeclare: Nam tibi moenimenta mei peperere labores. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. </p>
  
  <p>Utilitatis causa amicitia est quaesita. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Bonum liberi: misera orbitas. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; </p>
  
  <p>Aliter autem vobis placet. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Causa autem fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem. </p>
  
  <p>Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Rationis enim perfectio est virtus; Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Et quidem, inquit, vehementer errat; Nunc reliqua videamus, nisi aut ad haec, Cato, dicere aliquid vis aut nos iam longiores sumus. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; </p>
  
  <p>At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Videsne ut, quibus summa est in voluptate, perspicuum sit quid iis faciendum sit aut non faciendum? Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. </p>
  
  <p>Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Hi curatione adhibita levantur in dies, valet alter plus cotidie, alter videt. </p>
  
  <p>Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Nunc vides, quid faciat. Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Cui Tubuli nomen odio non est? At iam decimum annum in spelunca iacet. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; </p>
  
  <p>Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. </p>
  
  <p>Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Summus dolor plures dies manere non potest? Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. </p>
  
  <p>Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. </p>
  
  <p>Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Nihil enim arbitror esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris metu. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; </p>
  
  <p>Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Perspicuum est enim, nisi aequitas, fides, iustitia proficiscantur a natura, et si omnia haec ad utilitatem referantur, virum bonum non posse reperiri; Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. </p>
  
  <p>Quis istud possit, inquit, negare? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit. </p>
  
  <p>Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Istic sum, inquit. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Summae mihi videtur inscitiae. </p>
  
  <p>Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Si enim ad populum me vocas, eum. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. </p>
  
  <p>Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Ego vero isti, inquam, permitto. At multis malis affectus. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. </p>
  
  <p>Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Videsne, ut haec concinant? Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Scisse enim te quis coarguere possit? Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. </p>
  
  <p>Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Et quis a Stoicis et quem ad modum diceretur, tamen ego quoque exponam, ut perspiciamus, si potuerimus, quidnam a Zenone novi sit allatum. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? </p>
  
  <p>Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Iam enim adesse poterit. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. </p>
  
  <p>Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Itaque, ne si iucundissimis quidem nos somniis usuros putemus, Endymionis somnum nobis velimus dari, idque si accidat, mortis instar putemus. Animi enim quoque dolores percipiet omnibus partibus maiores quam corporis. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; </p>
  
  <p>Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Res enim concurrent contrariae. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. </p>
  
  <p>Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. </p>
  
  <p>Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. </p>
  
  <p>Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Haec dicuntur fortasse ieiunius; </p>
  
  <p>Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. De hominibus dici non necesse est. Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. </p>
  
  <p>Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. </p>
  
  <p>Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? An hoc usque quaque, aliter in vita? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. </p>
  
  <p>Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Tamen a proposito, inquam, aberramus. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. </p>
  
  <p>Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Inquit, dasne adolescenti veniam? Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Beatus sibi videtur esse moriens. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? </p>
  
  <p>Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Erillus autem ad scientiam omnia revocans unum quoddam bonum vidit, sed nec optimum nec quo vita gubernari possit. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. </p>
  
  <p>Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Sed alii dolore moventur, alii cupiditate, iracundia etiam multi effetuntur et, cum in mala scientes inruunt, tum se optime sibi consulere arbitrantur. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. </p>
  
  <p>Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo. At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Progredientibus autem aetatibus sensim tardeve potius quasi nosmet ipsos cognoscimus. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; </p>
  
  <p>Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. </p>
  
  <p>Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Quorum altera prosunt, nocent altera. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. </p>
  
  <p>Innumerabilia dici possunt in hanc sententiam, sed non necesse est. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Quod iam a me expectare noli. Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Si enim non fuit eorum iudicii, nihilo magis hoc non addito illud est iudicatum-. </p>
  
  <p>Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. </p>
  
  <p>Nemo igitur esse beatus potest. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. </p>
  
  <p>Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Explanetur igitur. Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. </p>
  
  <p>Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. </p>
  
  <p>Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Dat enim intervalla et relaxat. </p>
  
  <p>Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit il