Linux Dersleri

LINUXDERS

ls	listeleme yapar
------
ls --help	komut hakkında yardım
ls -a		(all)herşeyi gizli dosyaları
ls -l		(list)detaylı
ls -la		birden fazla parametre verilebilir
ls -d		dizinleri listeler
[..]		karakter dizisi
*		bütün karakterler
?		tek karakter
ls a*		a ile başlayan 
ls ar*		ar ile başlayan
ls h???n*	ilk harfi h 5.harfi n olan örn:hasan
ls [ace]*	a, c veya e ile başlayan örn:armut, elma
ls ?[rp]*	ikinci harfi r veya p olanlar örn:armut erik
ls [a-c]*	baş harfi a-c olanlar örn: balık
	
man		komutun manual dosyasını açar
type		komut hakkında kısa bilgi verir

mkdir		boş dizin oluşturur
/		dizin işareti
	ali	ali dosyası
	ali/	ali dizini
\		(escape)kaçış karakteri özel karakterlerden önce kullanılır
	birden\ fazla\ kelimeli \dizin	"birden falza kelimeli dizin" adında dizin
aynı isimde dizin ve dosya olamaz
	

mv		taşı veya ad değiştirir
-----
mv ali veli	ali dosyasının adını veli yapar
mv ali veli	eğer veli dizini varsa ali dizinini veliye taşır
mv ali veli	eğer veli dizini yoksa ali dizinin adını veli yapar
mv -i ali veli	eğer veli varsa üstüne yazmayı sorar (en garantisi bu komutu kullanmak)
mv -v ali veli	ne olup bittiğini gösterir

mv komutu kafa karıştırıcı gibi durabilir esasında mantık basit ikinci parametreniz
halihazırda bulunuyorsa ve dizinse içine atar değilse ismini değiştirir
"varsa içine atar yoksa adını değiştirir"

cp     		kopyalar
-----
cp -u		aktarılacak dosya daha yeniyse aktarır
cp 1 2 3 4	1,2,3 ü 4 e aktarır

rmdir  	 	boş dizin siler

rm
-----
rm ali		dosya siler
rm ali veli	birden çok dosya siler
rm -i ali	sorar sonra siler
rm -f 		sormadan siler
rm -r		dizinleri içindekilerle siler
rm *.txt  	txt ile bitenleri siler
BU KOMUTU VERMDEN ÖNCE ÇOK DİKKALTİ OLUN LINUX'TA GERİ AL DİYE BİRŞEY YOKTUR

clear		ekranı temizler(kaydırır)

history 	önceki komutları gösterir

pwd		print working directory
		bulubduğun dizini gösterir

cd	
-------
cd dizin		(change directory) dizin değiştirir
.  			bulunduğumuz dizin
..			üst dizin
~			ev dizinimiz
cd ../../../		3 dizin üste
cd -			bir önce geldiğin dizin

date
-------
date	tarihi basar
date --date="1 month ago"
date --date="yesterday"
date --date="2 years"

cal
------	
cal		bulunduğunuz ayın takvimi
cal -3		3lü takvim

nano		basit editor

cat		
------
cat dosya		dosyanın içeriğini basar
cat -n  linuxders	satırları numaralandırır
cat /proc/cpuinfo

less
-----
less dosya		dosyanın içeriğini kaydırılabilir gösterir
/	ile arama yapılır
  n	next sonraki sonuç
  p	previous önceki sonuç
q	çık

more	dandik bu kullanma
-----
more dosya	dosya içeriğini tek yönlü gösterir
	enter ile ilerler geri gelmez(çok saçma bende anlamadım)

tail
----
tail dosya	dosya içeriğinin sonunu gösterir(öntanımlı olarak son 10 satır)
tail -f		dosya içeriğinin sonunu gerçek zamanlı gösterir (log okumak için kullanılır)
tail -n 15	son 15 satır
tail -n +20	baştan 20. satırdan itibaren dosya sonuna kadar

head
----
head dosya	dosya içeriğinin başını gösterir(öntanımlı 10 satır)
head -n 20	dosyanın ilk 20 satırı
head -n -15	sondan 15. satırdan dosyanın başına kadar


BASH kısayolları
-------------------
Ctrl + A	Satır başı
Ctrl + E 	Satır sonu
Ctrl + L	clear (ekranı kaydırarak temizler)
Ctrl + U	kursorun solunu keser/siler
Ctrl + K	kursorun sağını keser/siler
Ctrl + Y	yapıştırır
Alt + Y		önceki silinenleri yapıştırır (Ctrl+Y - Alt+y sırasıyla kullanılır)
Ctrl + W	kursorden önceki kelimeyi siler
Alt + D		kursorden sonraki kelimeyi siler
Ctrl + R	geriye komut aratır
Ctrl + C 	işlemi durdurur
Ctrl + T 	son iki karakterin yerini degistirir
Alt + T 	son iki kelimeyi degistirir
Tab   		otomatik tamamlama(21. yüzyıl olmuş bunu kullanmayanlar var)
!!		son komutu tekrarlar
!ab		ab ile başlayan son komutu
Alt + C		kelime içindeki o harfi büyütür(capital)(saçma bir cümle oldu ama deneyin anlayacaksınız sadece bir harfi büyütür)
Alt + U		kelimeyi büyük harf yapar(upercase)
Alt + L		kelimeyi kucuk harf yapar(lowercase)
Alt + .		son komutun son kelimesi(çok manyak işe yarar)
Ctrl + D 	bir kabuk üste çıkar(bunu bilmeyip terminal açıp kapayanlar var)
Crtl + C	komutu sonlandır
Ctrl + Z	komutu arkaya al(komutu sonlandırmaz! daha sonra detaylı anlatacam)
Ctrl + Alt + F1	1. Konsola (TTY) ye geçer
     Shift+Page Up/Down	   yukarı aşağı
CTRL + Alt + F7 7. Konsol (muhtemelen) Grafik arayüze geçer
Emacs kısayollarının hemen hemen aynısı


| (pipe)    	kendinden önceki komutun çıktısını sonrakine girdi olarak aktarır. faydaları saymakla bitmez

grep				dosya içi arama yapar
------
grep root /etc/passwd		"root" kelimesini arar
grep "root" /etc/passwd		"" de kullanılabilir
grep Root /etc/passwd		bu arama şekli büyük harfe duyarlıdır "root" kelimesini bulmaz
grep -i Root /etc/passwd	büyük-küçük harf duyarsız "root" kelimesini bulur
grep -v root /etc/passwd	aranan dışındaki satırlar
grep -A 3 root /etc/passwd	(after)3 satır altı ile göster
grep -B 3 root /etc/passwd	(before)3 satır üstü ile göster
grep -A 3 -B 5 root /etc/passwd	5 satır altı 3 satır üstü ile göster
grep -c root /etc/passwd  	bulunan satır sayısı
grep -n root /etc/passwd  	satır sayılarını göster
grep -cv root /etc/passwd	iki parametre bir arada
grep -ri linux /home/		recursive dosya içeriği
grep -ril linux /home/		kelimenin bulunduğu dosyaların adı
grep s[ea]...m /proc/cpuinfo	başı s 2. harfi e yada a sonu m olan 6 harfli
grep [.] /proc/cpuinfo		. olan satırlar 
grep -w ali			sadece aliyi bulur

daha detaylı bilgiler için lütfen "man grep". grep çok temel bir komuttur kullanmayanı dövüyorlar

find 	  	dosya arar
-----
find -iname "MyCProgram.c"	büyük-küçük harf duyarsız
find ~ -empty			
find /etc -name "*mail*"	/etc içinde içinde mail geçen 
find / -type f -size +100M	100MB dan büyük bütün dosyalar
find / -type f -size -2M	2MB dan kucuk bütün dosyalar
. bulunduğun dizin
find . -mtime +60    		60 günden eski dosyalar
find . –mtime -2		son 2 günün dosyaları


reboot					    sistemi yeniden başlatmak için kullanılır.
halt , init 0 , poweroff , shutdown –h now  bu komutlar sistemi kapatmak için kullanılır.
shutdown 60	   	       	    60 dk. Sonra sistemi kapatır.

“;” 	     iki komutu ard arda kullanmak için kullanılır. Komutlar arasına “;” konur.
	     ls;who
last	     sisteme giriş çıkış ne zaman yapılmış, ne zaman reboot yapılmış bunları gösterir.

man hier
man 7 hier
/dev 	     system üzerinde bulunan aygıtların olduğu dizindir
	 Sda – 1.disk , sdb – 2.disk , sdc – 3. disk
/proc 	     sistem kaynakları hakkında bilgi verir. Sistem bilgilerini içeren dosyalar bulunur
/etc	     sistem yapılandırma dosyaları
/bin	     tüm kullanıcıların kullanabileceği komutlar bulunur. (cp,mv,mkdir..vb.)sistemin parçası olarak kabul edilen çalıştırılabilirler
/sbin	     root kullanıcısının kullanabileceği yönetim ile ilgili komutların(çalıştırılabilirler) bulunduğu dizindir. genellikle root izni gerekir
/lib	     system kütüphane dosyaları bu dizinde bulunur.
/home	     kullanıcıların ev dizinleri bulunur
/root	     root kullanıcısının ev dizini
/mnt	     diğer disklerdeki bakım/onarım işleri için bağlantı noktası. eskilerden kalma bi olay
/boot	     cekirdek (kernel) dosyaları ve önyükleyici(GRUB) bulunur. Sistem açılırken bunları yükler.
/usr 	     dizini çeşitli programlar tarafından kullanılan bir dizindir(unix system resources) uygulamalar ve dökümanları, kaynak kodları
	/usr/bin        çalıştırılabilir dosyalar                                                                                                     
	/usr/lib        programların kitaplıkları
/tmp 	     geçici dosyaların yaratıldığı dizin olarak kullanılır. Burdaki dosyalar oturum sonunda silinir
/media	     medya aygıtları burada bulunur. (cdrom, floppy) bu olay da biraz esklierden kalmış
/opt	     options isteğe bağlı olarak kullanılan dizindir.normal sistem dizinlerini kullananlar dışında kıllık yapan programlar kendi kütüphanesini yanında taşır ve buraya yüklenir.
/sys 	     Proc gibi sistem bilgilerin düzenli olarak tutulduğu dizindir.
/var	     ftpserver, webserver gibi paylaşılacak dosya ve dizinlerin burada tutulur. Web logları /var/log

Bir dosya başında “.” Varsa onun gizli olduğunu ifade eder.

which		komutun dizinini gösterir
df		disc free (linuxun yüklü olduğu bölüm)
df -h		for human
df -m		df for mb
touch   	dosya yaratır varolan dosyanın yaratılma tarihini değiştirir
touch -a -m -t 203801181205.09 tgs.txt
stat dosya       dosyanın durumu
file dosya	 dosyanın türünü gösterir


-------------------------------------------------
uname			çekirdeiğn adı verir.
uname –a      	      	İşletim sistemi hakkında tüm bilgiyi verir.
whoami	   	    	Kimlik hakkında bilgi verir (ben kimim)

who			 sistemdeki login olan kullanıcıları gösterir
w   			 sistemdeki login olan kullanıcıların ne yaptığını gösterir
id			 kullanıcı hakkında bilgi veirir grubu, id numarası
id tugrul		 uid
finger tugrul		 kullanıc hakkında bilgi verir(böle yazınca kötü durdu)
uptime 			 açık kalma süresi

echo			 çevresel değişkenleri basar
a=5			 oturum için a yı 5 atar
echo $a			 "5" basar
echo "yazbunuguzellaf" > dosya		dosyaya "yazbunuguzellaf" yazar
echo "yazbunuguzellaf" >> dosya		dosyanın sonuna	"yazbunuguzellaf" yazar


echo $SHELL 		 Hangi kabuğun kullanıldığı bilgisini verir.
     C Shell (csh)
     Bourne Shell (bsh)
     Bourne Again Shell (bash)		en çok kullanılan shell budur
     Korne Shell (ksh)
echo $PATH		kullanıcının pathini basar
echo $HOME		
echo $HOSTNAME
env			kullanıcının çevresel değişkenlerinin tümünü basar

adduser ali 		kullanıcı ekleme (dikkat "useradd" farklı bir komut kullanmayın)

deluser			etc/passwd group shadow'u siler (bunu kullanmayın kullanıcının ev dizini kalır)
userdel -r		kullanıcıyı tamamen siler
usermod			kullanıcı hesabın düzenler ev dizini atama şifre atama path atama gibi
	usermod -d /home/ieee ieee


passwd		kullanıcı kendi parolasını değiştirir
		root iken passwd istenen kullanıcının parolasını değiştirir
passwd ali
passwd -d kullanıcı	kullanıcıya parolasız giriş hakkı sağlar

groupadd -g 507 yenigrup      	507 id li grup yaratır
usermod -g yenigrup kullanici   root olarak kullanıcının hesabını düzenler
	kullanici ile dosya oluştur
groupmod	  grup hesabını düzenler

/etc/passwd	kullanıcıların bilgileri buraya kaydedilir
		user:password(x shadow da diyor):uid:gid::home:shell
/etc/shadow	kullanıcıların şifreleri burada tutulur
		user:encyriptedpass:dayfrom1970:maxexpireday
		hash algoritması tek yönlüdür
		parola algoritmadan geçer şifrelenir
		parola girildiğinde algoritmanın sonucu karşılaştırılır
/etc/group	kullanıcı ikinci bir gruba eklendiğinde buraya eklenir

su		swith user veya superuser
su - user	user kullanıcısına geçer
     		- yazmak çok önemli istenilen kişinin path'ine(shell) ve pwd sine geçersin(home dizinine değil!)
     		sadece su yazarsan yazdığın dizinde kalırsın
		env ve pwd komutları ile gerekli karşılaştırmalar yapılabilir
su		parametresiz root kullanıcısına geçer
sudo		super user do (root gibi çalıştır)
		root kullanıcısının izin verdiği şekilde sıradan kullanıcının root yetkileri ile komut vermesini sağlar
		gerekli yetkilendirme ayarları /etc/sudoers içinde yapılır
Burası çok önemli çok karıştırılır! 
su     	   	root kullanıcısının parolası girilir 
sudo		komutu veren kullanıcının parolası girilir
		15 dakikalığına yönetici izni verir sonra tekrar parola ister

Bu ne saçma iş sudo varsa su ne iş demeyin sudo verilen komutlarda yetki kısıtlaması olabilir. 
günümüzde çoğu popüler dağıtımda(ubuntu,mint) öntanımlı olarak sudo root ile ilgili herşeyi yapabilir konumdadır 
ama yapamayabilir de. root kullanıcısı bilgisayarın yöneticisidir herhangi bir kısıtlaması yoktur. verdiği komutlarda izne bakılmaz.
LINUX işletim sistemleri yönetici kullanıcısının akıllı olduğunu varsayar ve ne yaptığını bilen biri olarak düşünülerek tasarlanmıştır. 
ona "Yapayım mı bunu?, son kararın mı?, bak emin misin yapıyorum?" gibi sorular sormaz direk yapar. Bu yüzden bu iki komutu
vermeden önce çok dikkatli olun, yapacağınız işleri mümkün olan en az izin ile yapın. sürekli root olmak çok sık yapılan bir yanlış ve
çok aptalca bir davranıştır. Benim gördüğüm kadarıyla birisi bilgisayarının birşeylerini bozmuşsa
(mesela işletim sistemini uçurmuş, kök dizini silmiş) mutlaka bu komutları(su veya sudo) vermiştir yani bu komutları vermedğiniz sürece
bilgisayar kolay kolay bozamazsınız. kullanmadan önce dikkatli olun ve ne yaptığınızdan emin olun(komutların man sayfasına bakın)
Debian dağıtımında(daha başkaları da var) ilk sudo komutu yazışınızda:
    #1) Respect the privacy of others.
    #2) Think before you type.
    #3) With great power comes great responsibility.
diye birşey çıkar çok doğrudur.


q

$ 		kullanıcı olduğunuzu gösterir.
# 		root olduğunuzu gösterir.

/etc/sudoers
/etc/sudoers dosyasını herzaman visudo komutu ile düzenle başka editor kullanma
Örnek sudoers konfigurasyonları:
%wheel ALL=(ALL) ALL			satırı bu gruptaki herkesin herhangi komutu çalıştırmasını sağlar.
%wheel ALL=(ALL) NOPASSWD: ALL		yukardaki işlemleri parolasız yapmaya imkan tanır.
ALL ALL=(ALL) ALL			sistem üzerindeki tüm kullanıcılara root komutlarını çalıştırma yetkisi verir.
     	       				populer dağıtımlarda öntanımlı gelen ayar budur(çok sık karıştırılan kavramların sebebi)
username ALL=(ALL) ALL 			username adlı kullanıcıya root yetkisi verir.


Dosya izinleri
ls -la		ile dosya izinleri, sahibi ve grubu görülebilir

r  w  x  |  r  w  x | r  w  x |
-------------------------------
User	   Group       Others

User=Dosyanın sahibinin neler yapabileceği belirlenir
Group=Dosyanın sahibi ile aynı gruptakilerin ne yapabileceği belirlenir
Others=Dosya ile ilgisi olmayan kullanıcıların ne yapabileceği belirlenir(aynı ağdaki kullanıcılar)
Root=Söylemeye bile gerek yok herşeyi yapar
Burada karıştırılan olay şudur eğer benim sahip olduğum bir dosyanın izni örneğin 477 ise
ben kendi dosyamı çalıştıramaz ve okuyamazken diğerleri herşeyi yapabilir bu dosya benim ben niye yapamıyorum
diye şaşırmayın saçma birşey ama olur mu olur.


r=read w=write x=execute

2'nin kuvvetleri olarak toplayın

rwx|r-x|r--|
7   5   4

en soldaki karakter dosyanın türümü belirtir
   d directory
   - normal dosya
   l link

chmod			dosya izinlerini ayarlar
chmod 755 dosya		dosyaya istenen izni verir
chmod g+rx dosya	gruba r ve x izni ekler
chmod o-x dosya		others dan x iznini çıkarır
chmod –R g+w /ali	ali dizini içindeki her dosyaya grup yazma izni verir

chown user /home/user/saf	   dosya sahipliği atar saf dosyasının sahibi artık user kullanıcısı

chgrp yenigrup /tmp/deneme	   dosyaların grubunu atar


bir kullanıcının bir dizine yazma izni varsa o dizinin altındaki her 
dosyayı ya da dizini silebiir eğer sticky bit etkin ise o dosyayı sadece
sahibi silebilir
sticky bit 1777 ve "s" olarak görünür

suid 4755  	suid bit root gibi çalıştırma izni verir	
      		ping komutu örnek ls -l /bin/ping (normal kullanici Internet Control Message Protocol erişim yetkisi yok)
sgid 2755 dosya ile aynı grup izni


Bir dosyaya dosya fonksiyonlarıyla yazma, ekleme gibi işlemlerin yapılabilmesi
için yazma hakkının olabilmesi gerekir. POSIX sistemlerinde çalıştırılabilen dosyalar
uzantılarıyla tespit edilmezler, erişim haklarıyla tespit edilirler. Yani dosyanın x erişim
özelliği varsa bu dosya çalıştırılabilir bir dosyadır. 
bir dosyanın uzantısını değiştirip file komutu ile baktığınızda dosya türünün değişmediğini
görebilirsiniz. LINUX ta uzantı kavramı sadece kullanıcıların anlamasını kolaylaştırmak içindir
işletim sistemi uzantıyı dikkate almaz
Dosyanın ismi yazıldığında işletim sistemi tarafından
yüklenir. Bir dizin için okuma hakkının olması o dizin için dizin listesinin alınabilmesi
anlamındadır. Yazma hakkının anlamı o dizinde yeni bir dosya yaratma ya da olan bir dosyayı
silme anlamındadır. Çünkü aslında dizinler de birer dosya gibidir. Dizinler için
çalıştırılabilme hakkı tamamen farklı bir anlama gelir, bu hak bir path ifadesinde bir dizinin
içerisinden başka bir dizine atlanabileceğini belirtir. Örneğin, bir dosya açacak olalım ve
dosyanın path bilgisi şöyle olsun:
/a/b/c.dat
Burada biz c.dat dosyasının içeriğini yalnızca okumak isteyelim, yani fopen() fonksiyonu ile
c.dat dosyasını "r+" modunda açmak isteyelim. Burada a dizininin içerisinden geçilmektedir.
Yani a'nın çalıştırılabilir hakkına sahip olması gerekir. c.dat dosyasının okuma ve yazma
haklarına sahip olması gerekir. b'nin okuma ve çalıştırılabilir hakkına sahip olması gerekir,
ancak yazma hakkına sahip olmasına gerek yoktur. Dizinler için böyle bir mekanizma
kurulmasının anlamı şudur: Bir kişi bir dizini korumak isteyebilir ama o dizinin altındaki
başka bir dizini korumak istemeyebilir, bu durumda korumak istediği dizin için okuma ve
yazma hakkı vermez onun alt dizini için okuma ve yazma hakkı verir, ancak üst dizin için
geçiş hakkını vermesi gerekir.
Aşağıdaki path ile verilen fonksiyonu "w+" modunda açmak isteyelim.
/a/b/c/d.dat
Bu durumda a, b, c dizinleri için x hakkının olması gerekir, ancak a ve b için r ve w haklarının
olmasına gerek yoktur. d.dat dosyasının okuma ve yazma hakkına sahip olması gerekir.
Burada c dizininin hangi haklara sahip olması gerekir? Bir dizin için yazma hakkı dizin
içerisinde yeni bir giriş oluşturmak anlamındadır. Yani yukarıdaki örnekte d.dat dosyası daha
önce varsa, yani biz truncate işlemi yapıyorsak, c dizininin yazma hakkına sahip olmasına
gerek yoktur. Ancak d.dat dosyası yoksa dizin içerisinde yeni bir giriş oluşturulacaktır, bu
durumda c'nin yazma hakkına sahip olması gerekir.

ls -ld	  kullanıcının dizin hakkları

ls -l /etc/shadow    	   dosya sahibi farklı
ls -l /etc/passwd



Disk Biçimlendirme
----------------------
4 tane primiary partition olabilir
sda1
sda2
sda3
	sda5
	sda6

sda4 extended partition olur ve logical olarak parçlanır

sata disklerde toplamda max 63 partition
scsi disklerde toplamda max 15 partiton


fdisk           disk manupulation(bitirmeden çıkma!!)
                p print
                d delete
		w write(dikkat! yanlış birşey yapamdığınız veya w parametresini vermediğiniz sürece disk tablosunu yazmaz taslak olarak kalır)

p : partitionları listeler
d : partitionları siler
n : yeni partition oluşturur.
a : partitionu bootable yapar.
t : (82) Linux swap partitionu oluşturur.
Gerçek kapasite (MB olarak)= ((Cylinder * Heads * Sector * 512 )/1024) / 1024
Partitionlar (p primary partition en fazla dört partition oluşturulabilir. )
(e extended partition : harf sayısı kadar partition oluşturulabilir.Raid extended partitiondır.)
First cylinder : başlangıç yeri (1.partition +1G, 2. partition 256M)
Last cylinder : bitiş yeri. Default hepsinialır.
windows da görünebilmesi için label'ı değiştir -t parametresi ile
w : değişiklikleri diske yazar.

Not1:Bölüm tablosunu oluşturduktan sonra bunu işletim sistemine tanıtmamız gerekir
	   ilk ve amele yol: sistemi yeniden başlatmak
	   ikinci yol: partprobe komutunu çalıştırmak
Not2:Partitionları ayırdıktan sonra diski kullanabilmek için dosya sistemlerini kurmamız gerekir.

parted		görsel fdisk gibi bişey
gparted		buda öle
sfdisk --list


Dosya Sistemleri
------------------
journalling file system:
%5 journal her 5 saniyede bir yazılır. sistemde bir hata oluştuğunda (elktr. kesintisi, hatalı çıkarma)
tutulan günlükler sayesinde zarar görmüş veri düzeltrilir

ext2 jfs yok		recoviring uzun sürer fakat ext3 ve ext4'e göre biraz daha hızlı,max dosya boyutu ve toplam boyut daha küçük
ext2  windows karşılığı FAT32

ext3 jfs var  		linux için ilk adam akıllı jfs'lerden biri windows karşılığı NTFS, max dosya boyutu ve adresleme boyutu daha büyük
ext4 jfs var            daha iyisi yapılana kadar en iyisi bu, windows karşılığı yok, her zaman bunu kullanın
xfs                     büyük dosyalarda çok hızlı (%60 a varan fark ama siz bunu kullanmayın eskiden kalma bir gelenek)

ext2 ext3 ext4 windowstaki FAT32 NTFS gibi fragmante(disk bölünmesi) olmaz bu yüzden disk birleştirme diye bir olay yoktur
özellikle ext4 çok kararlıdır NTFS deki gibi bi dosyayı atarken 3 Yıl kaldı sonra 20 saniye kaldı sonra 5 hafta kaldı gibi 
şeyler görmezsiniz ben daha hiç veri kaybı yaşamadım ve genelde performansı doluluk oranından çok etkilenmez(aşırı dolmadığı sürece)
NTFS dosya sistemini 6 ay defrag(disk birleştirme) yapmazsanız yarı yarıya yavaşlayabilir(hatta yavaşlar) yada doluluk %70 lere yaklaşınca 
performans diplere düşmez.
ext4 geriye ve windows'a uyumlu çalışabilir.
LINUX çekirdeği sık kullanılan ve bilinen hemen hemen bütün dosya sistemlerini tanır. Windows sadece kendisininkileri tanır. 
LINUX ve Windows arasındaki bu disk parçalanmasının olayının nedeni:
windows dosya sistemlerinde dosyanın ismi diskin ilk sektörlerine kendisi ise başka sektore yazılır. buraya kadarki kısım
linux ile aynıdır fakat yeni bir dosya eklendiğinde windows dosyanın adını ilk sektorün devamına kendisini ise önceki dosyanın
devamına yazar buradaki argüman diskin kafasının daha az hareket yapmasını engelleyerek performansı artırmak. Linux ta ise
dosyanın kendisi kendinden önceki verinin arasında fiziksel olarak fark kalacak şekilde yazılır ve herhangi bir dosyanın değişme ihtimali
veya dosya ekleme ihtimaline karşı bir alan bırakır. ardışık yazılan dosyalar zaman içinde değişebileceği için parçalanmaya uğrar
yani dosyanın başı bir yerde ortası bir yerde sonu başka bir yerde bu zamanla performans düşüşü yaratır.
aralarındaki fark aslında inanılmaz basit. bunu Microsoft hala niye yapmıyor hiç anlamış değilim.(Microsofta bok atma kısmı burada bitiyor)
Not: ben belki anlatamam ama Linux'ta inode diye önemli bir kavram vardır lütfen inceleyin

mkfs            make file system  ontanımlı 26 reboot/180 gün de bir fsck(disk kontrolu)

mkfs.ext2 /dev/sdx1	 x diskinin 1. partitiona ext2 olarak dosya sistemi kurar
mkfs.ext4 /dev/sdx3 	 x diskinin 3. partitiona ext4 olarak dosya sistemi kurar
mkfs.vfat /dev/sdx2	 FAT 32(windows ile ortak flash diskler için daha uygun)
mkfs.ntfs /dev/sdx1	 NTFS (windows ile ortak bölümler için uygun)
	  mkfs.ntfs -f	 fast format (zero filling ile bad sector checki iptal eder) bunu yapmazsan çoook uzun sürer
mkswap /dev/sdb2 	 2. partitionu swap olarak belirledik.

fsck.ext4       dosya sistemi kontrolü yapar
tune2fs         fsck bakım ayarları

Master Boot Record
-partition tipleri
-partition n başladığı silindir
-partitiondaki toplam silindir sayısı
(filesystem quota)

/dev/sda1   d = disk a = cihaz ismi 1 = bölüm numarası
/dev/sdb3

lsusb			usb ciahzları listeler
lsblk			list of block
lspci			list PCI
lshw			list hardware

mount aygıt dizin       aygıtı dizine bağlar
bazen
mount -t ext4 aygıt dizin	dosya sistemini belirtmek gerekebilir
umount aygıt veya dizin		aygıtı çıkarır

mount -o remount,rw,noatime     canlı sistemin ayarlarını değiştirir

umount yaparken device is busy derse lsof list of open files ile açık dosyalar görülebilir

/etc/fstab dosya sistemi sistem başlangıcında mount edilmesini istiyorsan ekle(windows veya diğer linux distro ile ortak kullandığı bölümler)
fstab a ekledikten sonra
mount -a               bütün aygıtları mount et (fstab da belirtilmiş olanları)
Lütfen fstab ile ilgili parametrelere internetten bakın!

/tmp yi noexec olarak bağla



LVM             logical volume manager ve  logical partition birleştirme
*******
pvcreate /dev/sda1 /dev/sdb3     partition ı volume a dönüştürdü
vgcreate volgr0 /dev/sda1  /dev/sda2
lvcreate -L 500GB -n lvol0 /dev/volgr0

pvdisplay
vgdisplay
lvdisplay

lvextend

1 extent=4MB

fdisk veya parted ile partitionlar yaratılıp
ID yi Linux LV seç
partprobe ile taratılır ve
sda1 ve sda3 birlştirilmek istenirse:
*************************************************
pvcreate /dev/sda1
pvcreate /dev/sda3
pvscan yada pvdisplay

vgcreate volumegroup0 /dev/sda1 /dev/sda3
vgdisplay

lvcreate -l (extent) -n logicalvolume0 volumegroup0
veya
lvcreate -L (boyut) -n logicalvolume0 (/dev/)volumegroup0

mkfs.ext4 /dev/volumegroup0/logicalvolume0
          yarattığın dizine mount et
lvextend -L (boyut) /dev/volumegroup0/logicalvolume0
         df -h ta görünür
resize2fs /dev/volumegroup0/logicalvolume0

yaratılan dizini fstab a ekle

hatalı işlem yaparasan vgremove ve pvremove yapmalısın


RAID
%60 geçerse yeni disk ekle

RAID0           yan yana diskler stripes
RAID1           miroring
RAID10
RAID5           parity web sunucusu için uygun db için değil

software RAID
hardware RAID   RAID kartı ile BBU


inode:
Linux dosya sistemindeki her nesneye ozgun bir indeks numarası verilir, bu indeks’e de inode denir.
ls -i	dosyaların inode larını gösterir
ls -id	dizinlerin
ls -il	linkler ile gosterir
stat ile dosya inodu görülebilir

inode içinde
File type (executable, block special etc)
Permissions (read, write etc)
Owner
Group
File Size
File access, change and modification time (remember UNIX or Linux never stores file creation time, 
this is favorite question asked in UNIX/Linux sys admin job interview)
File deletion time
Number of links (soft/hard)
Extended attribute such as append only or no one can delete file including root user (immutability)
Access Control List (ACLs)
ama inode içinde isim yok!!


ln  	 link
hard link	
ln ali veli
inode seviyesinde adres gösterir
     		dizin bağlamaz
		başka dosya sisteminde çalışmaz
		kaynak taşınsada aynı yeri gösterir
sembolik link
ln -s ali veli
		dosya ismi ve dizin adresi seviyesinde çalışır
     		kaynak taşınırsa çalışmaz
		link taşınırsa çalışmaz
		farklı dosya sistmeleri ve dizinler arasında çalışır
her zaman (yani çoğu zaman) sembolik link kullanın

Süreçler/process
1	Arkaplan(background)
2	Kabuk(foreground)

ps çalışan processlerin listresi parametresiz halde bu komutu 
çalıştıoran kullanıcının çalıştıdrdığı processler görünür

PID	process ID
TTY	processin çalıştığı terminalin adı
TIME	cpu time şlemcinin bu komutu çalıştırmak için harcadığı zaman
CMD	sürecin adı
PPID	parent process id

c+a+f1 f2 f3 f4 f5	tty(terminal)
c+a+f7 yada f8 		grafik arayüz

ps -ef		full format listing
ps -af	
ps -ax		terminale bağlı olmayan processleri gösterir
ps -fauxww	çatallanmış processler görülür
	köşeli parantez içindekiler karnel sürecidir
ps -u user u
	VSZ	sanal bellek kullanımı
	RSS	bellekte kaplanan alan
	START	sürecin başlaığı zaman
	STAT	sürecin durumu
		S:sleepin	giriş aygıtı bekleniyor
		R:running	çalışan süreç

Ctrl+z	süreci arka plana alır
xeyes ctrl+z
fg	foreground
bg	background
xeyes &

jobs -l	arka plandakileri listeler
		
c+z	foreground da çalışan süreci duraklatır
jobs	duraklatılmış süreçler görüntülenir	
fg %2	duraklatılmış 2. süreç devam ettirilir

top		top süreçleri gösterir
top		h basın yardımı açın
top -d 2	2 saniye arayla günceller
	load avarage	bu cihazın yük durumu
	load avarage:	anlık değer,5 dakikalık ortalama,15 dakikalık ortalama
	cpu nun kaldırabileceği yük 1.00
	quad cpu nun kaldırabileceği yük 4.00
	PR: prority
	-20 den +19
	-20 en yüksek öncelik

top 	1 e bas cpuları gör
htop	gelişmiş top

kill PID	adam akıllı kapan
kill -TERM PID	TERM sinyali yollanır(terminate)
kill -KILL PID	kapan ulan
kill -9 PID	-KILL ile aynı
kill -TERM %1	1. fg sürecini kapatır

xkill	   grafik arayüzde farenin seçtiği yeri kapatır

grep		çıktıyı al arananı bul
ps -ef|grep
ps -p PID	PID sürecinin adını gösterir

nice -n -20 süreç	sürecin önceliğini -20 yapar
renice -20 -p PID	PID numaralı sürecin önceliği -20 yap

/etc/security/limit.conf	kullanıcın sistem kayn. kull. önceliği ayarlanır
	kullanıcı_adı hard priority 1


tar       direk skıştırmaz paketler
    c   create
    t   test
    x   extract
    r   append
    A   tarfile
    v   verbose
    f   file
    z	tar.gz
    j	tar.bz2

tar -xvf file.tar	    tar açar
tar -cvf a.tar file	    tar oluşturulur file sıkıştırılır
tar -zxvf file.tar.gz	    tar.gz açar
tar -zcvf a.tar.gz file     tar.gz oluşturulur
tar -jxvf a.tar.bz2 file    tar.bz2 açar
tar -jcvf a.tar.bz2 file    tar.bz2 oluşturur

gzip -1 veya -9         -9 çok sıkıştırır
bzip2                   daha çok sıkıştırır daha yavaş büyük dosyalar için

zip -r ali.zip veli         aliyi sıkıştır veli yap
unzip ali.zip  		    aliyi açar

gzip gunzip zcat
zcat        sıkıştırılmış dosyanın içini göster


kurulum esnasında
onyükleyici işletim sistemini yükler ubuntu grub2 debian grub
kullnır daha baska bootloader larda vardır örn LILO

sudo update-grub        grubı günceller
/etc/default/grub
sudo apt-get install grub-pc
upgrade-from-grub-legacy        grub to grub2

USB den grub kurulumu
sudo fdisk -l
sudo mount /dev/sdax /mnt       linux u bagla
sudo mount /dev/sdax /mnt/boot  veya boot u bagla
sudo mount --bind /dev /mnt/dev/
sudo mount --bind /proc /mnt/proc
sudo mount --bind /sys /mnt/sys

sudo chroot /mnt
sudo grub-install /dev/sda              grub ı kurar
sudo update-grub

GRUB ontanımlı secim ayarı
/etc/default/grub	icindeki default ile degistirilebilir
grub-customizer		veya bu gui ile degisebilir


Linux başlangıç sırası:
BIOS
Master Boot Record (MBR)
Kernel
init


bash scripti
#!/bin/bash             shebang ile başlar
executable izni olmalıdır
.sh  dosya ismi ile biter (genelde olmayadabilir)

#!/bin/bash
for FILENAME in `find /var/log -type f -iname "*.log"`
do
	mv "$i" "${FILENAME}"-----;
done

man bash	en büyük yardımıcımız
    		bash bir süreçtir ama olmazsa olmazlardan


GRUB            grand unified bootloader
init
/etc/initab     init in yapılandırma dosyası
		id:5:initdefault
/etc/init/rc-sysinit.conf  ubuntu icin
		default

INIT seviyesi ayarlanabilir
init 0  kapatır
init 6  reboot

man init

Normalde:
0 - shutdown
1 - single user mode (network,kullanıcı,parola yok. root a düşer)
2 - multiuser ama network file system yok
3 - multiuser text mode
5 - multiuser graphical mode
6 - reboot

Ubuntu:
0 - shutdown
1 - single user mode
2 - multiuser graphical mode
6 - reboot

/etc/rcX
/etc/init
/etc/init.d/		servislerimiz burda

/etc/rc.local 		window maneger başlamdan önceki son çağrılan script
			başlangıç scriptleri eklemek için ideal yer

buraları incelemekte fayda var


Zamanlanmış Görevler(cron)
/etc/crontab

komutlar
crontab -l      list
        -e      edit
	-r      remove

export EDITOR=nano      default editoru nano yapar

minute (0-59), hour (0-23, 0 = midnight), day (1-31), month (1-12), weekday (0-6, 0 = Sunday), command


min     h       day     month   week    user    command
*       15      3,5
0       15      6-10
*/4
*/15
0,30


hafta içi 9-18 saatleri arasında cron her yarım saatte bir
# m     h       dom     mon     dow     command
  0,30  9-17    *       *       1-5	/usr/bin/ls
  0     18      *       *       1-5


SERVİSLER
sudo initctl list
service --status-all
	"+" started
	"-" stopped
	"?" unknown

Directories and Configs
/etc/init			servislerin ayarlarının (conf) bulunduğu yerdir. servislerin kendisi değildir ama servisin nerde olduğu yazılı
/etc/init.d 		    	servislerin betikleri buradadır
/etc/init/rc-sysinit.conf 	servislerin çalıştırılma ayarları buradadır
				update-rc.d komutu ile ayarlanabilir  /etc/rc* çalışma seviyesi ile
/etc/default 			servislerin öntanımlı olan ayarları burdan değiştirilir

service komutu (Upstart yöntemi)

Serivisin başlatılması:
service myservice start

Servisin durdurluması:
service myservice stop

Servislerin listesi:
service --status-all


Controlling Services - interchangeable with the "service" command
initctl - can use in place of "service" with the commands bellow. Run initctl help.
start - start a service
      
stop - stop a service
reload - sends a SIGHUP signal to running process
restart - restarts a service without reloading its job config file
status - requests status of service
       sudo service apache2 status

Rebooting and Powering off the system
halt - shutdown the system then power off
poweroff - shutdown the system then power off
reboot - reboot the system
shutdown - bring the system down

Misc Upstart Commands - you generally don't use these directly
init - Upstart process management daemon 
runlevel - Backward compatibility with traditional runlevels
telinit - Backward compatibility with traditional runlevels
upstart-udev-bridge - Bridge between upstart and udev

screen diye bir method daha var sanal terminal açıyor
screen aç
screen (enter)
sonra istediğin programı çalıştır
"C-a d" yap
kapat git
çalıştırdığın uygulama devame decek screen içinde
tekrar o ekranı görmek istediğinde
"screen -rd" yaz enter'a bas

Writing Services:

The most current reference for job/service definition is available in the man page for init, available by running man 5 init. 
There are also some very useful pointers in The Upstart Cookbook.
Here is an example of a simple upstart job config: /etc/init/myservice.conf
# myservice - myservice job file

description "my service description"
author "Me <[email protected]>"

# Stanzas
#
# Stanzas control when and how a process is started and stopped
# See a list of stanzas here: http://upstart.ubuntu.com/wiki/Stanzas#respawn

# When to start the service
start on runlevel [2345]

# When to stop the service
stop on runlevel [016]

# Automatically restart process if crashed
respawn

# Essentially lets upstart know the process will detach itself to the background
expect fork

# Run before process
pre-start script
    [ -d /var/run/myservice ] || mkdir -p /var/run/myservice
    echo "Put bash code here"
end script

# Start the process
exec myprocess


Sistem Log ları
logları görüntülemek için tail komutu
tail -f		     sürekli görünüm
/var/log/auth.log    	Authorization Log
/var/log/daemon.log	Daemon Log
/var/log/debug		Debug Log
/var/log/kern		Kernel Log
/var/log/syslog		System Log

Logları anlayabilmek için şunları gözden geçirmek gerek:
Local System Resources
man dmesg    dmesg kernel ring buffer utility
man faillog  faillog command (and also the faillog configuration file via man 5 faillog)
man grep     grep pattern searching utility
man head     head utility
man klogd    kernel log daemon (klogd)
man last     last command which shows last logged in users
man less     less paging utility
man logger   logger command-line interface to syslog utility
man logrotate	    logrotate utility
man savelog  	    savelog log file saving utility
man syslogd  	    system log daemon (syslogd)
man syslog.conf veya rsyslog.conf	    syslogd configuration file
man tail	    tail utility


cat /etc/rsyslog.conf
ls /etc/rsyslog.d/
/etc/rsyslog.d/*.conf

*  anlamı aşağıdakiler
7 - debug
6 - info
5 - notice
4 - warning, warn
3 - err, error
2 - crit, 
1 - alert, 
0 - emerg, panic


X Window System:
MIT de geliştirilen X Pencere Sistemi (X), daha çok GNU/Linux ve Unix benzeri işletim sistemlerinde kullanılan grafik arayüz altyapısıdır. 
Genel olarak ekrana çizdirme ve kullanıcıdan geribesleme alma işlerini yapan X sunucusunu ve uygulamaların 
sunucu ile haberleşme için kullanabileceği X kütüphanesini kapsar. Bu sunucu-istemci yapısı sistemin ağ üzerinden çalışmasına da olanak verir.
Sunucu doğrudan donanımı yönetebildiği gibi, başka bir alt yapı üzerinde de çalışabilir.
Bu şekilde diğer işletim sistemlerinde de X sunucusu çalıştırılabilmektedir.
Mevcut protokol sürümü X11 olduğundan, kimi zaman kısaca X11 olarak da anılır.
X kütüphanesi göreceli olarak düşük seviyeli olduğundan, uygulama geliştiricilerin işini kolaylaştırabilecek birçok kontrol kütüphanesi geliştirilmiştir.
X Server yerel(local) veya uzak(remote) olarak çalışabilir.
Bu olay görsel arayüzün temelidir. bütün görsel ortamlar bunun üzerinde/beraberinde çalışır.
startx tty den startx komutu verip anlaşılabilir

X display manager:
X Server(X Window System) üzerinde session(oturum) başlatmaya yarayan uygulama. Görsel login ekranı sağlar. 
GDM, KDM, XDM, LXDM, SLIM, LightDM

Desktop environment:
X Window System kullanan, X display manager ile başlatılan uygulamalardır. Grafik uygulamalar burdan yönetilir.
Buton, menü, çubuk, pencere yönetimi sağlar.
GNOME, XDA, KDE, Xfce, Unity

X window manager:
X Window System üzerinde çalışan pencerelerin yönetimini sağlar.  X server ile clients arasında köprüdür. Pencerlerin şeklini,
boyunu yerini ayarlar.
Çeşitleri:
Stacking window managers:	Blackbox, Fluxbox, Enlightenment
Tiling window managers:	   	awesome, dwm, Ion, wmii, xmonad
Compositing window managers:	Compiz, Metacity


detaylı bilgi için:
http://en.wikipedia.org/wiki/X_Window_System_protocols_and_architecture


apropos		manual içinde arar
ls *


//c+x r r enter	dikdortgen seç	
c+x r k		ile kes
c+x r i 	ile kopyala
c+x r y		ile yapıstır

c+x r d		sil
c+x r c		temizle
c+x r o		bosluk ekle

c+x r t "string" enter	yazi ile degistirir

lshw  		 list hardware
lspci 		 list PCI
curl icanhazip.com	dış ip için




SCREEN
-d -r   Reattach a session and if necessary detach it first.
-d -m   Start screen in "detached" mode. This creates a new session but doesn't attach to it. This is useful for system startup scripts.


clive -f best <url>   	 netten video indirir

traceroute    	ping benzeri
dig
iftop -n -p	ağ trafiği
whois		domain names


ssh -fgNL localport:host:hostport user@host
-l tunel
-f background
-g karşı tarafın bağlanmasına da izin verir
-N SSH sunucusunda herhangi bir komut çalıştırılmayacağını söyler.

ssh -fgNL 5432:localhost:5432 ituieeelab

You can correct command typos with the syntax:
^typoCmd^correctCmd

For example:
nkdir -v -p /tmp/cgi-cache

To correct it just type:
^nkdir^mkdir

watch	execute a program periodically, showing output fullscreen

sudo watch hddtemp /dev/sd[a-z]

converseen 	   photo resizer

sudo dmidecode -t 16 //find max ram support


ac   	       connect time hours
last	       
lastb	       last badattempt
lastlog	       last time user login
lastcomm       last executed command
nmap -T5 192.168.1.0/24	       scan all your computers/network subnet for open ports 

show public ip
dig +short myip.opendns.com @resolver1.opendns.com

elinize sağlık çok teşekkürler.

Çok faydalı bir kaynak olmuş, teşekkürler

eline emeğine sağlık